Μια ολοκληρωμένη
θεώρηση του Κόσμου

η βασική φιλοσοφία του Ken Wilber

Προσαρμογή του Πυγμαλίων Καρατζά από
τα δύο βιβλία 'Μια θεωρία για τα πάντα' και
'Μια σύντομη ιστορία για τα πάντα', 28.04.03

Ε ν ό τ η τ ε ς

Εισαγωγή
Ενότητα 1η: Ολοκληρωμένη επιστημολογική θεώρηση

• 1.1 Ολοκληρωμένη προσέγγιση θεώρησης του Κόσμου
• 1.2 Χάρτες του Κόσμου
• 1.3 Η αρχαιολογία της εξέλιξης- ανθρωπολογικά και κοινωνιολογικά
• 1.4 Το φάσμα της συνειδητότητας- η συνεισφορά της εξελικτικής ψυχολογίας
• 1.5 Οι δύο θεμελιώδης τύποι εκδηλώσεις του πνεύματος- ο ανοδικός και ο καθοδικός
• 1.6 Συμπληρωματικά

Ενότητα 2η: Επανεξέταση και κριτική ανάλυση των σημερινών προβλημάτων από αυτή την ολοκληρωμένη οπτική.

• 2.1 Η Σπειροειδής Δυναμική
• 2.2 Η γενιά των μπούμερς και η μπουμερίτιδα
• 2.3 Συμπληρωματικά

Ενότητα 3η: Εφαρμογή του ολοκληρωμένου μοντέλου στους κοινωνικούς τομείς και έμφαση στις ολοκληρωμένες πρακτικές προσωπικής εξέλιξης.

Α. ΜΕΡΟΣ: επιστήμη και πνευματικότητα

• 3.1 Συμφιλίωση επιστήμης και θρησκείας
• 3.2 Ολοκληρωμένη ερμηνεία των πνευματικών διαισθητικών βιωμάτων
• 3.3 Τα τέσσερα ανώτερα επίπεδα της συνειδητότητας:

Β. ΜΕΡΟΣ

• 3.4 Το Ινστιτούτο Ίντεγκραλ- οι εφαρμογές της ολοκληρωμένης προσέγγισης στους κεντρικούς τομείς της κοινωνίας και της ζωής

Γ. ΜΕΡΟΣ

• 3.5 Μία Γεύση (μη-δυϊσμός)
• 3.6 Ολοκληρωμένη Πρακτική Μεταμόρφωσης
• Επίλογος: το ελληνικό ίντεγκραλ φόρουμ- ολοκληρωμένες πρωτοβουλίες

«Η βασική μου ηθική διαίσθηση προσπαθεί να προστατεύσει και να προωθήσει το μεγαλύτερο δυνατό βάθος (του πνεύματος) με την μεγαλύτερη δυνατή έκταση (του κόσμου).» - Ken Wilber

Εισαγωγή Μπορεί να φαίνεται πολύπλοκη αλλά στην ουσία της η θεωρία του Wilber είναι πολύ απλή και εύκολα κατανοητή. Όπως λέει και το παραπάνω απόσπασμα, η προσπάθειά του είναι να συμπεριλάβει το μεγαλύτερο δυνατό εύρος με το μεγαλύτερο δυνατό βάθος. Ο πίνακας των τεσσάρων τεταρτημορίων είναι το βασικό μοντέλο για να πετύχουμε το πρώτο, και η ολοκληρωμένη ψυχολογία (ή αλλιώς το φάσμα της συνειδητότητας και η ολοκληρωμένη σπειροειδής δυναμική) είναι ο τρόπος που προτείνει για να πετύχουμε το δεύτερο. Αυτά παρουσιάζονται στην πρώτη ενότητα και είναι μια εισαγωγή στην ολοκληρωμένη θεώρηση του Κόσμου κατά τον Wilber όπως την πραγματεύεται και αναλυτικότερα στην φιλοσοφική τριλογία του. Ένα μεγάλο μέρος της συγγραφής του πηγαίνει επίσης στην κριτική επανεξέταση των σημερινών προβλημάτων μέσα από αυτή την ολοκληρωμένη θεώρηση που συνθέτει. Αυτή είναι η δεύτερη ενότητα στην οποία δεν δίνουμε μεγάλη έκταση διότι θέλουμε εδώ να εστιάσουμε περισσότερο στις δημιουργικές εφαρμογές της φιλοσοφίας του παρά στην κριτική που ασκεί (για όσους δεν συμφωνούν με αυτά που διαβάζουν εδώ μπορούν αν θέλουν να μελετήσουν πιο προσεκτικά την εξήγηση που δίνει πάνω σε όλα τα θέματα που πραγματεύεται στα πρωτότυπα έργα του). Η τρίτη λοιπόν ενότητα αναφέρεται στην πράξη, στην εφαρμογή αυτής της θεωρίας στους διάφορους τομείς με τον τρόπο που επηρεάζει τον καθένα. Ένα φλέγον θέμα με σημαντικότατες προεκτάσεις είναι η συμφιλίωση επιστήμης και πνευματικότητας το οποίο εξετάζεται επιγραμματικά στο πρώτο μέρος. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του Ινστιτούτου Ίντεγκραλ που έχει ιδρύσει ο ίδιος μαζί με άλλους 400 εξέχοντες επαγγελματίες από όλους τους τομείς που μελετώνται. Το τρίτο μέρος κλείνει με την έμφαση στην εσωτερική εξέλιξη του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Ο Wilber τονίζει δύο σημεία εδώ: την πνευματική διάσταση του μη-δυϊσμού και την ολοκληρωμένη πρακτική μεταμόρφωσης.

Ενότητα 1η: Ολοκληρωμένη επιστημολογική θεώρηση

1.1 Ολοκληρωμένη προσέγγιση θεώρησης του Κόσμου Το κεντρικό φιλοσοφικό έργο του Wilber 'Σεξ, Οικολογία & Πνευματικότητα' είναι μια προσπάθεια εποικοδόμησης της φιλοσοφίας μετά τον πλουραλιστικό σχετικισμό, την αποσπασματικότητα και την ακραία αποδόμηση του μεταμοντερνισμού. Μια οικουμενική φιλοσοφία που να ενσωματώνει και να συνενώνει πειστικά τα γενικότερα συμπεράσματα των επιστημών, της ηθικής, της αισθητικής, των ανατολικών και δυτικών παραδόσεων σοφίας, και να συνθέτει το πορτρέτο ενός ακέραιου, αδιαίρετου, συνεκτικού και ολιστικού Κόσμου. Η αναζήτηση ταξινόμησης των διαφόρων ιεραρχιών έφερε τον Wilber στην έννοια των ολοτήτων (ή ολόνια- όρος του Άρθουρ Κόεστλερ) και των τεσσάρων τεταρτημορίων. Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφει τον ολονικό Κόσμο, της ολότητες και τις θεμελιώδης ιδιότητες που παρουσιάζουν και τις ονομάζει αξιώματα. Το δεύτερο μέρος εξετάζει αυτό που αποκαλεί επιπεδοχώρα (flatland), την αδυναμία αντίληψης ολόκληρου του σπειρώματος της εξέλιξης ή αλλιώς την αδυναμία αντίληψης του πλήρους φάσματος της συνειδητότητας, της κατακόρυφης διάστασης, του βάθους.

Ο πίνακας που προκύπτει αν χωρίσουμε στον οριζόντιο άξονα την εσωτερική πραγματικότητα από την εξωτερική και στον κάθετο το ατομικό από το συλλογικό, είναι το μοντέλο που ονομάζει ο Wilber 'τα τεσσάρα τεταρτημόρια'. Η γλώσσα μας έχει αυτές τις τέσσερις βασικές διαστάσεις: εγώ, αυτό, εμείς, αυτά. Ο πιο βασικός διαχωρισμός που γίνεται με τον πίνακα των τεσσάρων τεταρτημορίων είναι ο εξής: μας δείχνει πως υπάρχουν τέσσερις θεμελιώδης διαστάσεις της ύπαρξης, της ζωής, του ανθρώπου οι οποίες δεν μπορούν να αντικαταστήσουν η μία την άλλη, δεν μπορεί η μία να μειωθεί στις άλλες, αλλά και οι τέσσερις έχουν την ξεχωριστή, πραγματική τους θέση στον Κόσμο. Αυτές οι τέσσερις διαστάσεις φυσικά είναι άρρητα δεμένες μεταξύ τους αλλά αυτό δεν σημαίνει πως μπορούμε να τις αυξομειώσουμε ή να τις εξισώσουμε. Υπάρχει μια συγκεκριμένη δομή ή ολαρχία η οποία έχει παρατηρηθεί πως ακολουθείται ατομικά και συλλογικά, αντικειμενικά και υποκειμενικά. Την ατομική-υποκειμενική διάσταση την ονομάζει 'προθεσιακή', την ατομική-αντικειμενική διάσταση την ονομάζει 'συμπεριφορική', την συλλογική-υποκειμενική την ονομάζει 'πολιτισμική', και την συλλογική-αντικειμενική την ονομάζει 'κοινωνική'. Σε κάθε μία από αυτές τις διαστάσεις λοιπόν υπάρχει μια εκδοχή του σπειρώματος, πρόκειται δηλαδή για την εφαρμογή, την εκδήλωση που παίρνει το εκτυλισσόμενο σπείρωμα της συνειδητότητας στην κάθε διάσταση ξεχωριστά. Αν συμπεριλάβουμε τα δύο εξωτερικά μαζί ως 'αυτό', τότε φτάνουμε στην 'μεγάλη τριάδα του καλού, του αληθινού και του όμορφου' όπως τα όρισε ο Πλάτωνας. Μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του κάθε τεταρτημορίου είναι:

Το Άνω Αριστερό Τεταρτημόριο (ΑΑΤ) μελετάτε από τις διάφορες σχολές της ψυχολογίας και ο Wilber μελετώντας όλες τις βασικές σχολές αλλά και τις δεκάδες συμπληρωματικές θεωρίες προτείνει μια σύνθεση που ονομάζει 'ολοκληρωμένη ψυχολογία' στο ομώνυμο βιβλίο του, και περιλαμβάνει: συνειδητότητα, υποκειμενικότητα, εαυτός, αυτό-έκφραση, τέχνη και αισθητική, ειλικρίνεια, αξιοπιστία, ακεραιότητα, υποκειμενική αλήθεια (truthfulness), κτλ. Το ΑΔΤ μελετάτε από την βιοχημεία, την νευροψυχολογία και τις λεγόμενες 'σκληρές επιστήμες' (οργανικές εγκεφαλικές δομές, νευρομεταδότες, διαβιβαστές, κτλ.) Σε αυτό ακριβώς το σημείο γίνεται καθαρή και η κριτική για την υπεραπλούστερη, αναγωγή και την υποβίβαση που επιχειρούν οι σκληρές επιστήμες του ΑΔΤ στις εσωτερικές συνειδησιακές εμπειρίες που βιώνουμε υποκειμενικά στο ΑΑΤ. Το ΚΑΤ περιλαμβάνει: τις κοινές αξίες, αντιλήψεις, νοήματα, σημασιολογικό περιβάλλον, πολιτιστική πρακτική, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, ηθική, κοσμοθεωρίες, πολιτισμός, αμοιβαία κατανόηση, αξίες, νομιμότητα, καταλληλότητα, ορθότητα, κοινό περιβάλλον, και όλα τα υπόλοιπα ιδιαίτερα πολιτισμική χαρακτηριστικά που συνθέτουν αυτό που αποκαλούμε κουλτούρα και όσον αφορά την συνειδητότητα βρίσκονται στην δι-υποκειμενική διάσταση. Το ΚΔΤ περιλαμβάνει αντίστοιχα την δι-αντικειμενική διάσταση της συνειδητότητας: δομημένο περιβάλλον, η φύση, καθεστώτα και θεσμοί, τεχνο-οικονομικές δομές και ιεραρχίες, πολιτικά συστήματα, γεωπολιτική, μεταφορές πληροφοριών, κοινωνικές δομές, επιστήμη, τεχνολογία, υλικό σύμπαν, εμπειρική γνώση, αριστοτέλεια λογική, προσωπική και λειτουργική αλήθεια, κτλ. Μπορούμε να παρατηρήσουμε πως ιστορικά οι πιο γνωστοί θεωρητικοί εστιαζόντουσαν σε ένα από τα τέσσερα τεταρτημόρια αποκλείοντας τα άλλα. Για παράδειγμα στο ΑΑΤ έχουμε τον Φρόυντ, τον Γιούνγκ, τον Πιαζέ, τον Ορομπίντο, τον Πλωτίνο, το Γκοατάμα Βούδα, κ.α. Στο ΑΔΤ τις κλασικές επιστήμες, φυσική, βιολογία, νευρολογία, χημεία, τον συμπεριφορισμό, τον Καρτέσιο, θετικισμό, εμπειριοκρατία, γνωστικές επιστήμες, ψυχιατρική, κτλ. Στο ΚΑΤ τον Thomas Kuhn, Jean Gebser, Max Weber, ερμηνευτική, φαινομενολογία, συγκριτική, ανθρωπολογία, μυθολογία, εθνολογία, deconstructionism, κ.α. Στο ΚΔΤ τον Καρλ Μαρξ, τον Auguste Comte, την θεωρία συστημάτων, τον Ιστό της Ζωής, την θεωρία της Γαίας, contexualism, absolutism, relativism, θεωρία του χάους, κοινωνιολογία, πολιτική θεωρία, γεωπολιτική, κτλ.

Η ολοκληρωμένη προσέγγιση μιας θεώρησης του Κόσμου λοιπόν πρέπει να λαμβάνει υπ' όψιν τουλάχιστον τα τέσσερα αυτά τεταρτημόρια-διαστάσεις με τις οποίες εκδηλώνεται και μελετάτε ο άνθρωπος, η συνειδητότητα και ο Κόσμος αλλά ταυτόχρονα και όλα τα στάδια-επίπεδα από τα οποία περνά στην εξέλιξή του. Το ολοκληρωμένο μοντέλο λοιπόν που προτείνει ο Wilber ως βάση αυτής της 'μέγα-θεωρίας' του Κόσμου (χρησιμοποιώντας την σημειολογία της επιστήμες) ή 'μέτα-θεωρίας' (χρησιμοποιώντας τον μεταμοντερνισμό) είναι 'ολο-τεταρτημόριο, ολο-επίπεδο' (μοντέλο aqal από το all-quadrant, all-levels). Τα 'επίπεδα' επομένως στην ορολογία του Wilber αναφέρονται στις κατακόρυφες δομές ενώ οι διαστάσεις αναφέρονται στις οριζόντιες όψεις. Τα πέντε θεμελιώδη επίπεδα είναι: ύλη, σώμα, διάνοια, ψυχή και πνεύμα. Επανορίζει τον κόσμο με μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση σύμφωνα με την προαιώνια φιλοσοφία ως το σύνολο ύλης, ζωή, νους, ψυχής και πνεύματος σε αντίθεση με τις υλιστικές κοσμοθεωρίες: Με δυτικούς όρους τα πέντε βασικά επίπεδα είναι: ύλη (μελετάτε από την φυσική), ζωή (μελετάτε από την βιολογία), νους (μελετάτε από την ψυχολογία), ψυχή (μελετάτε από την θεολογία), πνεύμα (μελετάτε από τον μυστικισμό). Με ανατολικούς όρους αντίστοιχα: anna-maya-kosha (ύλη, χονδροειδές σφαίρα), prana-maya-kosha (ζωτικότητα, λεπτοφυές σφαίρα), mano-maya-kosha (λογική, λεπτοφυές σφαίρα), vijnana-maya-kosha (διαίσθηση, λεπτοφυές σφαίρα), ananda-maya-kosha (ευδαιμονία, αιτιατή σφαίρα). Η διευρυμένη συνειδητότητα του ανθρώπου που συμπεριλαμβάνει και τις πέντε σφαίρες-επίπεδα ονομάζεται 'κοσμική συνειδητότητα'. Τα είκοσι αξιώματα της ολοκληρωμένης κοσμολογίας (στο 'Σύντομη ιστορία για τα πάντα' αναφέρει τα πρώτα και πιο βασικά από αυτά):

1. Ολότητες ή ολόνια: η πραγματικότητα αποτελείται από σύνολα που είναι ταυτόχρονα και μέρη άλλων συνόλων.
2. Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των ολοτήτων.
3. Αυτό-υπέρβαση ή κβαντικό άλμα είναι ο χαρακτήρας της εξέλιξης.
4. Τέσσερις παρορμήσεις: παρέμβαση, επικοινωνία, υπέρβαση, αποσύνθεση.
5. Δημιουργική εκτύλιξη: από το κενό εξελίσσεται η δημιουργία.
6. Ολαρχία- η ιεραρχία των ολοτήτων. Το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών.
7. Η εξέλιξη δημιουργεί μεγαλύτερο βάθος και μικρότερη έκταση.
8. Η εξέλιξη πορεύει προς αυξανόμενη πολυπλοκότητα, ευρύτερη περίληψη και ανώτερη υπέρβαση.

Υπάρχουν όπως εξηγεί ο Wilber πολλοί μελετητές και επιστήμονες που εστιάζουν τις θεωρίες τους σε ένα από τα τέσσερα τεταρτημόρια- εξειδικεύονται στην έρευνα της εξωτερικής διάστασης ενός φαινομένου για παράδειγμα. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως δεν υπάρχουν και οι άλλες τρεις και έτσι καταλήγει στην γενίκευση πως όλες οι θεωρίες που δεν πραγματεύονται και τις τέσσερις διαστάσεις ενός φαινομένου είναι σωστές αλλά μερικές- και επομένως δεν δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της πραγματικότητας. Αυτό ίσως να φαίνεται κατανοητό και αποδεκτό στην απλή αυτή μορφή του αλλά αν αναλύσουμε πιο συγκεκριμένα τις διάφορες θεωρίες (όπως κάνει εκτεταμένα ο Wilber στο ΣΟΠ) διαπιστώνουμε πως δεν είναι μόνο το ότι εστιάζουν σε μια από τις τέσσερις διαστάσεις αλλά φτάνουν στο σημείο να μην αναγνωρίζουν και τις υπόλοιπες τρεις- συνήθως επειδή τα συμπεράσματα στα οποία έχουν καταλήξει δεν περιλαμβάνουν και δεν μπορούν να εξηγήσουν τις υπόλοιπες διαστάσεις. Αυτό εξηγείται με τον απλό λόγο ότι η κάθε διάσταση έχει τα δικά της μέσα διερεύνησης και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα μέσα της μίας διάστασης για να μελετήσουμε και να εξηγήσουμε ή να αποδείξουμε τις άλλες διαστάσεις. Όσοι το επιχειρούν πράττουν ένα 'κοσμικό σφάλμα' και καταλήγουν σε συμπεράσματα που αποπροσανατολίζουν και συγχέουν την εξήγηση των φαινομένων. Κοιτάζοντας τον πίνακα αυτό παρατηρούμε πως οι ανοδικοί είναι αυτοί που κατά βάση δέχονται τις αριστερές πλευρές του πίνακα (προθεσιακό, πολιτισμικό), ενώ οι καθοδικοί είναι αυτοί που δέχονται τις δεξιές πλευρές (συμπεριφορικό, κοινωνικό). Χαρακτηριστικά παραδείγματα της αριστερής πλευράς είναι ο Φρόυντ και ο Μαξ Βέμπερ, ενώ της αριστερής πλευράς ο Τζον Λοκ και ο Καρλ Μαρξ. Οι μεν μελετούν την υποκειμενική πλευρά και είναι ερμηνευτική, ενώ οι δε την αντικειμενική και είναι μονολογική. Στην αριστερή πλευρά νιώθουμε διαισθητικά ενώ στην δεξιά βιώνουμε εμπειρικά. Στον κλάδο της ψυχοθεραπείας για παράδειγμα μια αριστερή προσέγγιση στο ατομικό επίπεδο είναι η θεραπεία γκεστάλτ, ενώ μια δεξιά προσέγγιση είναι ο μπιχεβιορισμός (συμπεριφορισμός). Στο συλλογικό επίπεδο παρόμοιες διαφορετικές θεωρήσεις υπάρχουν μεταξύ πολιτισμικής εξήγησης-κατανόησης και κοινωνικής ανάλυσης-επιστημολογίας. Το συμπέρασμα που ενοποιεί τα δύο κάτω τεταρτημόρια είναι το εξής: υπάρχουν πολλαπλές ερμηνείες ενός φαινομένου αλλά είναι δεσμευμένες από τα συμφραζόμενα και το περιεχόμενο.

Δύο πρώτες παρατηρήσεις που βγαίνουν ευθύς εξ' αρχής είναι πως βλέπουμε αμέσως την βασική διαφορά και διαχωρισμό που πράγματι υπάρχει μεταξύ των αριστερόπλευρων διαδρομών και των δεξιόπλευρων (ανοδικών και καθοδικών, όπως θα δούμε και παρακάτω). Οι μεν δέχονται τις εσωτερικές διαστάσεις και την εσωτερική πραγματικότητα του ανθρώπου και της ζωής, ενώ οι δε την αρνούνται. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση όπως καταλαβαίνουμε δεν μπορεί να μπει σε μια τέτοιου είδους ατέρμονη φιλοσοφική διαμάχη αλλά αντίθετα το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δεχθεί και τις δύο πλευρές ως αληθινές και πραγματικές. Η δεύτερη παρατήρηση είναι πως το 'εγώ', το 'εμείς', το 'αυτό' και το 'αυτά' μπορούν να ειπωθούν και ως η 'Μεγάλη Τριάδα' της τέχνης, της ηθικής και της επιστήμης, αφού το 'αυτό' και το 'αυτά' είναι και τα δύο αντικειμενικά, και έτσι φτάνουμε στην πλατωνική θεωρία του 'Ωραίου, του Αγαθού και του Αληθινού'. Επομένως μερικές φορές μπορεί να μιλάμε για τις αριστερές πλευρές μόνο ή για τις δεξιές πλευρές μόνο, ή για ένα από τα τρία της Μεγάλης Τριάδας αλλά πάντα θα έχουμε στο νου μας πως πρόκειται για μία από τις τέσσερις θεμελιώδεις διαστάσεις της πραγματικότητας. Η ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης διαφοροποίησε τους τρεις βασικούς πολιτισμικούς τομείς αξιών- την τέχνη, την ηθική και την επιστήμη- και έτσι τους επέτρεψε να ακολουθήσουν τις δικές του αλήθειες με ξεχωριστούς τρόπους. Όπως είδαμε παραπάνω στο μοντέλο των τεσσάρων τεταρτημορίων του Wilber αυτή η βασική τριάδα δεν είναι άλλο από τις τέσσερις διαστάσεις της ύπαρξης. Εισάγοντας την 'μεγάλη τριάδα' (τέχνη, ηθική, επιστήμη) μπορούμε να παρατηρήσουμε πως η διαφοροποίηση και η ανεξαρτητοποίηση αυτών των τριών βασικών κλάδων είναι το σημαντικότερο επίτευγμα του μοντερνισμού! Το κλασσικό παράδειγμα για να κατανοήσουμε την σημαντικότητά αυτής της ανεξαρτητοποίησης που σήμερα θεωρούμε ως δεδομένη επειδή γεννιόμαστε μέσα σε αυτή, είναι ο Μεσαίωνας με την χειρότερη ίσως στην ιστορία του πολιτισμού μας περίπτωση διαπλοκής μεταξύ των τριών αυτών κλάδων, που τόσο γλαφυρά έχουν απεικονίσει πολλές ταινίες και μυθιστορήματα (π.χ. το κλασσικό 'όνομα του ρόδου' του Ουμπέρτο Έκο). Η αρνητική πλευρά όμως αυτής της ανεξαρτητοποίησης είναι πως στις μέρες μας έχουμε φτάσει το άλλο άκρο και έχουμε διαχωρίσει τελείως αυτούς τους τρεις κλάδους και κάτω από το βαρύ παρελθόν, η μεγάλη τριάδα έχει μετατραπεί σε 'μεγάλη μονάδα'- ακραίο ισοπεδωτικό επιστημονικό υλισμό που ο Wilber ονομάζει επιπεδοχώρα. Στόχος λοιπόν μιας σύγχρονης ολοκληρωμένης προσέγγισης σε αυτό το θέμα θα ήταν να τιμήσει την διαφοροποίηση αλλά να επουλώσει των διαχωρισμό.

1.2 Χάρτες του Κόσμου Ανά τους αιώνες στοχαστές και φιλόσοφοι έχουν συνθέσει και ταξινομήσει τις διάφορες κοσμοθεωρίες και αντιλήψεις. Πρόσφατα οι μελετητές έχουν επιχειρήσει μια 'επανεξέταση' όλων των διαθέσιμων τύπων και μοντέλων- αυτό που ονομάζεται 'μετα-ανάλυση'. Για παράδειγμα οι Stephen Pepper, Schwartz & Russek αναφέρουν 8 υποθέσεις για τον κόσμο: σχηματικός, μηχανιστικός, αναφορικός, οργανισμικός, υπονοούμενη διαδικασία, κυκλική αιτιότητα, δημιουργική εκτύλιξη, και ενοποιητική ποικιλία. Ενώ ο Samuel Huntington αναφέρει εννέα βασικές πολιτισμικές 'τεκτονικές πλάκες': δυτική (Ευρώπη και Βόρεια Αμερική), λατινο-αμερικανική, αφρικανική, ισλαμική, σινική, ινδουιστική, ορθόδοξη, βουδδιστική, και ιαπωνική (Ωκεανία-Αυστραλία?). Αυτή είναι μια πολύ χρήσιμη και εξαιρετική εργασία πάνω στην χαρτογράφηση-ταξινόμηση των μέχρι τώρα κοσμοθεωριών και αντιλήψεων. Αυτό που λείπει όμως από αυτές είναι τα στάδια-επίπεδα εξέλιξης.

Εισάγοντας την έννοια αυτή της εξελικτικής φύσης του κόσμου και του ανθρώπου και παίρνοντας ως παράδειγμα την Σπειροειδή Δυναμική και την Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης παρατηρούμε και που καταλέγονται οι διάφορες θεωρίες: υλιστικές κοσμοαντιλήψεις όπως του Χομπς και του Μαρξ, η σεξουαλικότητα και ζωτικότητα των Φρόυντ και Μπεργκσόν αναφέρονται στο βιολογικό επίπεδο της ζωής (μπεζ-πορφυρό μίμημα). Η εξουσία του Νίτσε στο κόκκινο μίμημα. Ο ορθολογισμός του Καρτέσιου στο πορτοκαλί. Ο μεταμοντερνισμός του Ντεριντά και του Λυοτάρ στο πράσινο. Ο μυστικισμός της φύσης του Θορώ στο κοραλλί-ψυχικό. Ο θεϊκός μυστικισμός της Αγίας Τερέζας της Άβιλα στο λεπτοφυές. Ο άμορφος μυστικισμός του Μέϊστερ Έκχαρτ στο αιτιατό. Ο μη-δυϊκός μυστικισμός του Ραμάνα Μαχάρσι στο μη-δυϊκό.

Με τα παραπάνω παραδείγματα από μερικούς από τους πιο αναγνωρισμένους στοχαστές του κόσμου θέλουμε να τονίσουμε την θέση πως σε όλα τα επίπεδα υπάρχει μερική αλήθεια. Κάθε επίπεδο έχει μερικές βασικές ορθές απόψεις οι οποίες όχι μόνο χαρακτηρίζουν το επίπεδο αυτό αλλά ενεργούν και ως σημαντικά και απαραίτητα συστατικά για την εξέλιξη προς τα επόμενα-ανώτερα επίπεδα. Με αυτή την έννοια το 'ανώτερα' δεν σημαίνει πως είναι πιο 'σωστά' και το 'κατώτερα' πως είναι 'λάθος'. Αντίθετα, η όλη θεωρία του σπειρώματος και της 'πρώτιστης οδηγίας'- όπως έχει ονομαστεί- είναι πως όλες έχουν να μας δώσουν μέρος της αλήθειας και προσθέτουν ορισμένα απαραίτητα συστατικά για την ισορροπία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Το ανώτερο και κατώτερο λοιπόν δεν είναι μια κριτική αξιών (value judgment) όπως φοβάται και αντιδρά έντονα το πράσινο μίμημα. Για παράδειγμα από το μυθικό επίπεδο θέλουμε να διατηρήσουμε την αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου και την δυνατότητα να συμμετέχουμε στην κοινωνία που ζούμε. Το μυθικό επίπεδο επομένως παρέχει νόημα, συνοχή, και φροντίδα σε αυτό το επίπεδο του εγώ.

Ο Wilber συνεχίζει σε αυτό το σημείο να κάνει μια κριτική ανάλυση μερικών από τους πιο γνωστούς μελετητές κοσμοθεωριών: Robert Bellah, Mark Gerzon, Talcott Parsons, Francis Fukuyama, Samuel Huntington, Thomas Friedman, Evelyn Underhill. Με εξαίρεση την τελευταία, από όλα τα άλλα συστήματα λείπει το κατακόρυφο βάθος, η διάσταση των επιπέδων. Παρόλα αυτά για το επίπεδο στο οποίο αναφέρονται είναι πολύ χρήσιμες αρκεί να κρατάμε υπ' όψιν και να αναγνωρίζουμε την ύπαρξη των προηγούμενων και των επόμενων επιπέδων. Αυτό είναι και η μόνη παράληψη αλλά είναι βασική. Μια επιγραμματική αναφορά στα πνευματικά επίπεδα (ή τα ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας πέρα και από το δευτεροβάθμιο επίπεδο της ΣΔ) με αναφορά στο έργο των Evelyn Underhill, Huston Smith, Roger Walsh, Chogyam Trungpa, Michael Murphy, εξηγεί και συσχετίζει την Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης (βασική θεωρία της προαιώνιας φιλοσοφίας), με τα εξελικτικά στάδια της ΣΔ, και ένα κλασσικό ασιατικό σύστημα εσωτερικής εξέλιξης της συνειδητότητας (αυτό των τσάκρας).

• Επίπεδο 1: Ύλη, αρχαϊκή αντίληψη, μπεζ μίμημα- πρώτο τσάκρα.
• Επίπεδο 2: Βιολογική ζωτική δύναμη, πράνα, συγκινησιακή-σεξουαλική ενέργεια, λίμπιντο, ιlan vital, μαγική αντίληψη, πορφυρό μίμημα- δεύτερο τσάκρα.
• Επίπεδο 3: Κατώτερη-πρώιμη διάνοια (ισχύς και συμμόρφωση), μυθική αντίληψη, κόκκινο & γαλάζιο μίμημα- τρίτο τσάκρα.
• Επίπεδο 4: Μέση διάνοια (ορθολογισμός, αρχή βαθύτερων συγκινήσεων- ευαισθησία), λογική αντίληψη, πορτοκαλί & πράσινο μίμημα- τέταρτο τσάκρα.
• Επίπεδο 5: Ανώτερη διάνοια, νουόσφαιρα, ολοκληρωτική αντίληψη, δευτεροβάθμια μιμήματα (κίτρινο και τιρκουάζ), πρώτα στάδια πνευματικής και υπερβατικής συνειδητότητας- πέμπτο τσάκρα.
• Επίπεδο 6: 'Γνώσις' (σοφία), ρίζα αυθεντικών αρχετύπων, λεπτοφυής συνειδητότητα, θεϊκός μυστικισμός (θέωση κατά θρησκείες), τριτοβάθμια αντίληψη (κοραλλί μίμημα)- έκτο τσάκρα.
• Επίπεδο 7: Το κενό και ανεκδήλωτο υπόβαθρο της Ύπαρξης, η άβυσσος από την οποία γεννιέται και καταλήγει η ζωή, άμορφος και μη-δυϊκός μυστικισμός, το υπέρτατο ακτινοβόλο πανταχού παρόν Πνεύμα, πέραν κάθε αντίληψης- έβδομο τσάκρα.

Είναι εντυπωσιακό πως τα στάδια εξέλιξης της συνειδητότητας όπως έχουν ερευνηθεί από την ψυχολογία βρίσκονται σε πλήρης συμφωνία με τους φιλόσοφους του πνεύματος σε ανατολή και δύση, στο παρελθόν και στην σύγχρονη εποχή! Ο Wilber παραθέτει τα μοντέλα του Πλωτίνο και του Ορομπίντο, παράλληλα με τις πέντε βασικές σφαίρες της Μεγάλης Αλυσίδας της Ύπαρξης και το ονομάζει 'η μεγάλη ολαρχία της συνειδητότητας'. Ο Φρόυντ και ο Γιούνγκ είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της λεγόμενης ψυχολογίας του βάθους επειδή με την ενδοσκόπηση και την ψυχανάλυση διεισδύουν στο υποσυνείδητο, ενώ ο Βούδδας είναι παράδειγμα αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε αντίστοιχα 'ψυχολογία του ύψους' διότι με τον διαλογισμό και τις άλλες πνευματικές πρακτικές διευρύνεται η συνειδητότητα προς τα ανώτερα επίπεδα.

Η πρώτη παρατήρηση που κάνει αμέσως ο Wilber πάνω σε αυτό το εξελικτικό, ιεραρχικό σύστημα που μόλις παρέθεσε έχει να κάνει με την δια-επίπεδη συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ τους- μια παρατήρηση που υποστηρίζεται και από τις έρευνες. Βασικά αυτή η δια-επίπεδη συσχέτιση μας λέει το εξής: ένας άνθρωπος σε οποιοδήποτε επίπεδο και αν βρίσκεται το προσωπικό του κέντρο βάρους, η ατομική τους συνειδητότητα, αλλά και σε οποιοδήποτε συλλογικό επίπεδο (πολιτισμικό και κοινωνικό) και αν βρίσκεται, μπορεί να βιώσει αυθεντικά μια 'κορύφωση' (peak experience), μια εκστατική εμπειρία, ή μια τροποποιημένη και ασυνήθιστη συνειδησιακή κατάσταση (altered state of consciousness), οι οποίες να ανήκουν σε ένα από τα τέσσερα ανώτερα-πνευματικά επίπεδα. Αυτή η εμπειρία όσο έντονη και ρεαλιστική αν είναι, παραμένει μια προσωρινή, φευγαλέα ματιά αυτής της ανώτερης διάστασης που ονομάζουμε πνευματικά βιώματα. Ο άνθρωπος αυτός θα ερμηνεύσει τις ανώτερες αυτές εμπειρίες του με όρους του επιπέδου στο οποίο βρίσκεται επί του παρόντος το κέντρο βάρος του προσωπικά και κοινωνικό-πολιτισμικά. Όλες αυτές οι ερμηνείες είναι εξίσου αληθινές και έτσι καταλαβαίνουμε πως δημιουργούν μια ποικιλία πολλών διαφορετικών εκφράσεων και ερμηνειών αυτού που αποκαλούμε με τον γενικό όρο πνευματικές-υπερβατικές εμπειρίες. Αν κοιτάξουμε παράλληλα το υποκειμενικό επίπεδο της συνειδητότητας που αντιστοιχεί σε κάθε τσάκρα και το αντικειμενικό επίπεδο που εκφράζεται ή στοχεύει η ανάλυση των θεωρητικών που αναφέραμε παραπάνω, παρατηρούμε πως υπάρχει μια 'διπλή πραγματικότητα' με την έννοια πως μπορεί η κοσμοαντίληψη του Μαρξ ή του Φρουντ να αντιστοιχεί στα επίπεδα 1 και 2, αλλά οι ίδιοι διατύπωσαν αυτές τις θεωρίες λόγω του ανεπτυγμένου επιπέδου 4 στο οποίο βρίσκονταν. Το μοντέλο λοιπόν αυτό ανάλυσης μας επιτρέπει μια αρκετά ξεκάθαρη διπλή δια-επίπεδη ανίχνευση αποφεύγοντας Ευρωκεντρικές προκαταλήψεις.

1.3 Η αρχαιολογία της εξέλιξης: τα βασικά στάδια εξέλιξης του ανθρώπου. Πολύ μελετητές και φιλόσοφοι (Jean Gebser, Pitirin Sorokin, Jurgen Habermas, Michel Foucault) έχουν καταλήξει στα εξής στάδια εντός της ανθρώπινης συνειδητότητας: αρχαϊκό, μαγικό, μυθικό, ορθολογικό, υπαρξιακό τα οποία αντιστοιχούν και στα τεχνο-οικονομικά στάδια (συλλογή τροφής, καλλιέργεια, αγροτικό, βιομηχανικό, πληροφορικό).

Η βασική διαφορά μεταξύ καλλιέργειας και αγροτικής περιόδου είναι πως στην πρώτη περίοδο τα εργαλεία είναι χειρονακτικά (μπορούν να συμμετέχουν και οι γυναίκες) ενώ στην δεύτερη απαιτούν μεγάλη δύναμη για τον έλεγχο των ζώων (σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα δουλεύεται μόνο από άντρες). Οι αγροτικές κοινωνίες άρχισαν να εμφανίζονται παγκοσμίως μεταξύ 4000 και 2000 π.Χ. Το πλεόνασμα που δημιουργείται από την μεγάλη σε κλίματα αγροτική παραγωγή δίνει ελεύθερο χρόνο στους άντρες να ασχοληθούν με το πνεύμα και έτσι παρατηρούμε την εμφάνιση των αξονικών σοφών περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. σε ανατολή και δύση (Βούδδας, Λάο Τσε, Κομφούκιος, Πατάνζαλι, Παρμενίδης, Σωκράτης, Πλάτωνας, Ηράκλειτος, Πυθαγόρας, οι σοφοί των Ουπανισάδων, κ.α.).

Ο μοντερνισμός έρχεται με την βιομηχανοποίηση και τους Καρτέσιο, Λοκ, Καντ, κ.α. Συνταγματικά κορυφαίο επίτευγμα θεωρείται το νομοσχέδιο για τα ίσα δικαιώματα. Η μεγάλη μεταμοντέρνα επανάσταση ήρθε βασικά με την συνειδητοποίηση πως όλα αυτά τα στάδια είναι πραγματικά διαφορετικοί κόσμοι. Αυτά τα δύο πιο πρόσφατα στάδια (τα οποία διανύουμε ακόμα ως πολιτισμοί) τα αναλύει μαζί ο Wilber (όπως και άλλοι μελετητές) διότι πιστεύει πως η λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ τους είναι σημαντικό να κατανοηθεί για να επαναφέρουμε το πνεύμα στην σύγχρονη αρένα μετά την ακραίο επιστημονικό υλισμό του μοντερνισμού. Το θεμελιώδες μοντέλο του Διαφωτισμού είναι γνωστό ως μοντέλο αναπαράστασης (representation paradigm): βασικά πως η γνώση επέρχεται από την χαρτογράφηση του εμπειρικού κόσμου. Το μοντέλο αυτό δεν είναι λάθος, απλά είναι περιοριστικό. Δεν περιλαμβάνει τον ίδιο τον χαρτογράφο και το γεγονός πως η ίδια του η αντίληψη για τον κόσμο αλλάζει και εξελίσσεται. Δεν υπάρχει μία μοναδική πραγματικότητα, αλλά πολλές διαφορετικές, και όλες είναι εξίσου αληθινές χωρίς η μία να αναιρεί την άλλη. Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και στοχαστές των τελευταίων αιώνων (Καντ, Χέγκελ, Σοπενχάουερ, Νίστε, Χάϊντεγκερ, Φουκό, Ντεριντά- με τον έναν ή τον άλλο τρόπο) έκαναν την εξής σημαντική παρατήρηση: πως ούτε το υποκείμενο της γνώσης (ο χαρτογράφος), ούτε ο κόσμος ο ίδιος είναι δεδομένα, αλλά εξελίσσονται στον χρόνο. Σε κάθε στάδιο εξέλιξης ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός επειδή είναι διαφορετικός! Μια ακραία μορφή όμως αυτής της ανακάλυψης είναι ο κονστρουκτιβισμός όπου θεωρεί τα πάντα κοινωνικά κατασκευάσματα και φτάνει στον νιχιλισμό. Μια πιο ήπια μορφή της επίδρασης που έχουν οι δομές πάνω στην συνειδητότητα και στην αντίληψη του ανθρώπου εκφράζουν για παράδειγμα ο Πιαζέ, ο Γκέμπσερ, ο Χάμπερμας, Μάσλοου, κ.α. όπου οι κοσμοαντιλήψεις δεν είναι δεδομένες αλλά δεν είναι και τελείως αυθαίρετες.

1.4 Το φάσμα της συνειδητότητας: η εσωτερική εξελικτική πορεία στα πλαίσια της μεγάλης τριάδας (η σκάλα, ο αναβάτης και η θέα) Μπορούμε να πούμε λοιπόν πως όπως στην βιοχημεία παρατηρούμε το σημαντικότατο εγχείρημα χαρτογράφησης όλων των ανθρώπινων γονιδίων, έτσι και η θεωρία και η έρευνα της εξελικτικής ψυχολογίας βρίσκεται στο σημαντικότατο παρόμοιο εγχείρημα χαρτογράφησης της ανθρώπινης συνειδητότητας, όλων των καταστάσεων, τύπων, επιπέδων, σταδίων, δομών, μιμημάτων, κυμάτων, κτλ. του φάσματος και της εξέλιξης της ανθρώπινης συνειδητότητας ατομικά και συλλογικά. Αυτός ο συνολικός χάρτης είναι το μοντέλο της ψυχολογικής διάστασης της θεωρίας του Κόσμου. Με βάση αυτόν τον χάρτη θα προστεθούν και τα ευρήματα από τους άλλου κλάδους της γνώσης όπως η φυσική, η βιολογία, η κοινωνιολογία, η θρησκειολογία που αντιστοιχούν στις υπόλοιπες διαστάσεις του Κόσμου.

Οι διάφορες έρευνες της εξελικτικής ψυχολογίας συνθέτουν τα ακόλουθα βασικά επίπεδα συνειδητότητας: αισθησιο-φυσικό, πληρωματικό, ουροβορικό, προλεκτικό, προσυμβατικό (1), φαντασιακό-συναισθηματικό, πρανικό, τυφωνικό (2), παραστατική σκέψη, συμμετοχική γνώση, πρώιμο εγώ, πρώιμες κοσμοαντιλήψεις- αρχαϊκό, μαγικό, μυθικό (3), κανονιστική σκέψη, ορθολογική, όψιμο και συμβατικό εγώ, εαυτός ρόλων και τύπων (4), στοχαστική σκέψη, ώριμο εγώ και βιοκοινωνικές πλευρές, εθνοκεντρικός εαυτός, ενδοσκόπηση, ανώτερη διανόηση (5), όραμα-λογική, κενταυρική συνένωση σώμα-νους, ανώτερη διαίσθηση, κοσμοκεντρικός εαυτός (6), ψυχικό (7), λεπτοφυές (8), αιτιατό (9), μη-δυϊκό (10). (αυτό το θέμα πραγματεύεται εκτεταμένα και διεισδυτικά το βιβλίο του Wilber 'το σχέδιο Άτμαν'- ο αριθμός μπορεί να ποικίλη ανάλογα με το πόσες υποδιαιρέσεις κάνει σε κάθε στάδιο. Στα πιο πρόσφατα βιβλία του αναφέρει περισσότερο το μοντέλο της Σπειροειδούς Δυναμικής παρά τα παραπάνω, υπάρχει όμως η αντιστοιχία).

Οι βασικές αυτές δομές αντιστοιχούν στην δεξιά πλευρά- εξωτερική της συνειδητότητας (η 'σκάλα'). Ο εαυτός (ΑΑΤ) μπορούμε να πούμε αντίστοιχα πως είναι ο 'αναβάτης' και οι εμπειρίες που βιώνει σε κάθε σκαλοπάτι είναι η 'θέα' (ΚΑΤ). Σε κάθε επίπεδο της δομής λοιπόν ο εαυτός βιώνει μια διαφορετική εμπειρία η οποία του δίνει και μια διαφορετική αντίληψη και θεώρηση του κόσμου. Οι έρευνες έχουν δείξει πως η γνωστική ανάπτυξη είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής προϋπόθεση για την ηθική ανάπτυξη. Μπορούν δηλαδή οι εξωτερικές δομές να εξελίσσονται και να εμφανίζονται ανώτερες αλλά αυτό δεν διασφαλίζει και την ταυτόχρονη ετοιμότητα του εαυτού να τις συνειδητοποιήσει. Από την άλλη η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο διότι όπως έχει δείξει η έρευνα, σε οποιοδήποτε επίπεδο και αν βρίσκεται ο εαυτός, μπορεί να βιώσει μια κορυφαία εμπειρία. Έχει την δυνατότητα επομένως να γευτεί προσωρινά τα τέσσερα ανώτερα πνευματικά επίπεδα.

1.5 Οι δυο θεμελιώδης τύποι εκδήλωσης του πνεύματος: ο ανοδικός και ο καθοδικός: (υπάρχουν και άλλα συστήματα τυπολογιών- εννεάγραμμα, Γιούνγκ, Holland, Myers-Briggs- αλλά εδώ ο Wilber παραμένει στα πιο θεμελιώδη) Μέσα από μία επανεξέταση της επίδρασης του Πλάτωνα και του Πλωτίνου στον δυτικό τρόπο σκέψης, ο Wilber αναλύει αυτούς τους δύο θεμελιώδης τύπους εκδήλωσης του πνεύματος: τον ανοδικό και τον καθοδικό. Η πορεία από τα πολλά στο ένα είναι ο δρόμος της σοφίας. Η σοφία αναγνωρίζει πως πίσω από την ποικιλότητα των μορφών υπάρχει το ένα, το απόλυτο κενό που υπερβαίνει όλες τις μορφές. Από την άλλη η πορεία από το ένα στα πολλά είναι ο δρόμος της συμπόνιας. Η συμπόνια αναγνωρίζει πως στον ρεαλιστικό κόσμο το ένα εκδηλώνεται μόνο μέσα στα πολλά και έτσι πρέπει όλες οι μορφές να αντιμετωπίζονται με σεβασμό, συμπόνια, ευγένεια, καλοσύνη, φροντίδα, ευσπλαχνία και αγάπη. Οι ανοδικοί χωρίς την συμπόνια φτάνουν να εξισώνει τα πολλά με το ένα (τις μορφές με το κενό), ενώ οι καθοδικοί χωρίς την σοφία φτάνουν να εξισώνουν το ένα με τα πολλά (το κενό με τις μορφές). Άλλοι τρόποι που εμφανίζονται αυτοί οι δύο τύποι είναι ως Έρως και Αγάπη, ως εξέλιξη και εισέλιξη, ως υπέρβαση και ενύπαρξη, μετάφραση-ερμηνεία και μεταμόρφωση-υπέρβαση. Η βάση και ο σκοπός της αυθεντικής πνευματικότητας είναι λοιπόν η εξισορρόπηση και η συνένωση αυτών των δύο τάσεων. Μπορούμε να το δούμε και με έναν ακόμα τρόπο ο οποίος βοηθάει στην συμφιλίωση των δύο φύλλων: η ανοδική τάση είναι το αρσενικό πρόσωπο του πνεύματος και η καθοδική τάση είναι το θηλυκό πρόσωπο του πνεύματος. Οι ασιατικές διαλεκτικές φιλοσοφίες του Ταό (γιν και γιάνγκ) και της Τάντρα μιλούν για αυτή ακριβώς την συνένωση μεταξύ των αρσενικών χαρακτηριστικών του κόσμου με τα θηλυκά χαρακτηριστικά στον καθένα μέσα μας για την ανώτερη ολοκλήρωση και αυτό-πραγμάτωση.

Ο Καζαντζάκης είχε συλλάβει και εκφράσει πολύ χαρακτηριστικά αυτές τις δύο τάσεις: «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο, καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο, το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή. Ευθύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή, ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός, κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: 'Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος'. Μα κι ευθύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάνουμε την ύλη ζωή. Κάθε στιγμή γεννιόμαστε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: 'Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία'. Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα μας, τα δυο τούτα ρέματα παλεύουν: α) ο ανήφορος, προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία, β) ο κατήφορος, προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατο. Και τα δύο ρέματα πηγάζουν από τα έγκατα της αρχέγονης ουσίας. Και τα δυο αντίδρομα ρέματα είναι άγια. Πρωταρχικό μας χρέος λοιπόν, να συλλάβουμε τ 'όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες πανανθρώπινες, αρχέγονες, άναρχες, ακατάλυτες ορμές, και με τ 'όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό και την πράξη μας.» - Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική (γράφτηκε το 1923, η εκκλησία-κράτος τον κατηγόρησε γι' αυτό το έργο για αθεϊσμό το 1930, το 1945 τελικά εκδόθηκε, αλλά ακόμα και σήμερα είναι τελείως παρεξηγημένος αφού στην επίσημη βιογραφία του το 1995 από το μουσείο του, γράφουν πως το τελευταίο μέρος της ασκητικής- η σιγή- 'κηρύσσει τον ολικό μηδενισμό', ενώ είναι ξεκάθαρο πως αναφέρεται στον πνευματικό μη-δυϊσμό)

Ο σύγκρουση ανοδικών και καθοδικών έχει υπάρξει το κεντρικό θέμα στην ιστορία του δυτικού πνεύματος. Για χίλια περίπου χρόνια (από τον Αυγουστίνο μέχρι τον Κοπέρνικο) επικράτησε στην ευρωπαϊκή συνείδηση ένα σχεδόν εξ' ολοκλήρου ανοδικό ιδεώδες. Με την εμφάνιση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, του μοντερνισμού και του ορθολογισμού γίνεται μια δραματική αλλαγή και ξεκινά η κυριαρχία των καθοδικών. Ποια ήταν όμως επιγραμματικά τα θετικά αποτελέσματα του μοντερνισμού- πριν πάμε στα αρνητικά που ακολούθησαν? Κατάργηση της δουλείας, ίσα δικαιώματα γυναικών, δημοκρατικά και επαναστατικά κινήματα, ανάπτυξη της επιστήμης σε πολλούς κλάδους. Ο εμπειρισμός και υλισμός όμως κατάργησαν εξ' ολοκλήρου την αριστερή-εσωτερική πλευρά των φαινομένων και παρέμειναν μόνο οι εξωτερικές πραγματικότητες. Ο εξωτερικός ορθολογισμός ώθησε προς την βιομηχανοποίησης και της τεχνο-οικονομικής βάσης της κοινωνίας με βασική έμφαση στην παραγωγικότητα. Η περιοχή του 'αυτό' υπερσυσσωρεύονταν και οι περιοχές του 'εγώ' και του 'εμείς' ατροφούσαν. Ακόμα και η ολιστική επιστήμη αφορούσε μόνο την περιοχή των αντικειμένων και άφηνε απ' έξω τον άνθρωπο. Ερευνάς την συνειδητότητα? Μην μου πεις τίποτα άλλο, απλά άσε με να σου ανοίξω τον εγκέφαλο και μέσα εκεί θα βρούμε την απάντηση!… ή κάτσε σπίτι εσύ, άσε εμένα να μελετήσω μερικές εκατοντάδες πραγματείες πάνω στο αντικείμενο και θα σου στείλω την απάντηση γραπτώς!… Αυτό ήταν και ο λόγος που οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι (όπως ο Φουκό για παράδειγμα) άσκησαν κριτική πάνω στον μονολογικό τρόπο που εφαρμοζόταν η επιστήμη και που έβγαζαν άκρως μονοδιάστατα και άψυχα συμπεράσματα για την φύση της ανθρώπινης συνειδητότητας. Η διάχυτη αίσθηση που επικρατεί στον μοντερνισμό είναι αυτή της ειρωνείας.

1.6 Συμπληρωματικά Η παρούσα ενότητα συμπληρώνεται από το εξής υλικό: τα υπόλοιπα κεντρικά σημεία των εισαγωγών από τα Άπαντα που δεν συμπεριέλαβε στο βιβλίο (δες ξεχωριστό άρθρο 'κεντρικές έννοιες της φιλοσοφίας του Wilber'), το δεύτερο μέρος της Τριλογίας του Κόσμου με τις ενότητες: μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην ιστοριογραφία (sidebar A), η πνευματική διάσταση του καρτεσιανού δυϊσμού (sidebar E).

Ενότητα 2η: Επανεξέταση και κριτική ανάλυση των σημερινών προβλημάτων από αυτή την ολοκληρωμένη οπτική

2.1 Η Σπειροειδής Δυναμική Ακόμα και αν καταφέρουμε να αποκτήσουμε αυτή την περιβόητη 'θεωρία του Κόσμου' για τα πάντα, παραμένει από την μία το ρεαλιστικό ζήτημα του πως την κατανοεί και την διαχειρίζεται ο μέσος άνθρωπος, και από την άλλη το λεπτό θέμα του πως μπλοκάρεται, παρερμηνεύεται και αλλοιώνεται αυτή η θεωρία από τους διάφορους κύκλους της ελίτ της διανόησης που βρίσκονται σε έντονη διαμάχη μεταξύ τους. Μπορούμε λοιπόν να χωρίσουμε την κριτική ανάλυση από την μία σε ότι αφορά την avant-guard, την εμπροσθοφυλακή, που αποτελείται από την ελίτ της διανόησης, και από την άλλη το κέντρο βάρους του μέσου ατόμου σε κάθε πολιτισμό, το συλλογικό κέντρο βάρους που εκφράζει την πλειοψηφία του κόσμου, τις τάσεις του πολιτισμού και τις εκφράσεις της κουλτούρας. Ο τρόπος με τον οποίο η επιστημολογία κατάφερε να ξεπεράσει αυτές τις ακραίες θεωρίες και ισχυρισμούς του μεταμοντερνισμού είναι με την εξελικτική ψυχολογία, την μελέτη της εσωτερικής ανάπτυξης και χαρακτηριστικών της ανθρώπινης συνειδητότητας. Στο βιβλίο του Wilber 'Integral Psychology' συγκέντρωσε τα συμπεράσματα περισσότερων από εκατό διαφορετικών ερευνών (ακαδημαϊκές, ανεξάρτητες, επιστημονικές, φαινομενολογικές, κ.α.) και παρατηρεί πως το εντυπωσιακό είναι πως ευθυγραμμίζονται όλες στην κοινή αποδοχή μιας αλληλουχίας εκτυλισσόμενων σταδίων (ή 'κυμάτων') της ανάπτυξης της συνειδητότητας! (αυτό που στην ΣΔ ονομάζεται και ως 'σειρά στροβιλιζόμενων δινών'- πρόκειται για το ίδιο φαινόμενο εκφρασμένο με διαφορετικά λόγια). Μία από αυτές τις μελέτες ονομάζεται 'Σπειροειδής Δυναμική' (spiral dynamics) και βασίζεται στην πολύχρονη έρευνα του καθηγητή Clare Graves, και στην συνέχεια των Don Beck και Chris Cowan. Ο Wilber την υιοθετεί ως μοντέλο ανάλυσης διότι φαίνεται από την συγκριτική του μελέτη πως είναι η πιο ολοκληρωμένη αλλά και επειδή υποστηρίζεται από έναν μεγάλο αριθμό πρωτογενούς έρευνας σε χιλιάδες ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Ο Wilber παρατηρεί όμως πως το μοντέλο αυτό παραμένει να βασίζεται σε έναν βασικό μόνο αναπτυξιακό άξονα, ενώ η γενικότερη έρευνα έχει δείξει πως μπορούν να υπάρχουν πολλοί βασικοί άξονες ανάπτυξης παράλληλα και ανεξάρτητα. Επίσης κάνει κάποιες περαιτέρω παρατηρήσεις που αυτό το μοντέλο δεν λαμβάνει υπ' όψιν (όπως τα ανώτερα πνευματικά επίπεδα) αλλά σε γενικές γραμμές για την συγκεκριμένη ανάλυση που γίνεται είναι επαρκής. Ο Wilber εξηγεί πως ο λόγος που η ΣΔ δεν έχει συμπεριλάβει τα ανώτερα συνειδησιακά επίπεδα είναι επειδή αυτά δεν έχουν ακόμα εμφανιστεί στην ανθρωπότητα σε σημαντικά ποσοστά ώστε να μπορεί να τα συμπεριλάβει στην έρευνά του. Τα στάδια ή επίπεδα που βλέπουμε στην ΣΔ δεν είναι το ατομικά αλλά το κέντρο βάρους ομάδων. Ο Don Beck αναγνωρίζει όμως της ύπαρξη μεμονωμένων περιπτώσεων σε ανώτερα επίπεδα και γι' αυτό έχει μιλήσει εισαγωγικά για το τριτοβάθμιο στάδιο χωρίς όμως να είναι σε θέση να το μελετήσει.

Εξελικτικοί ψυχολόγοι όπως ο Howard Gardner και η Carol Gilligan εξηγούν πως το άτομο από την πρώιμη ηλικία του εώς την ωρίμανσή του περνά από αυτά τα στάδια που είδαμε και στην ΣΔ. Τα έχουν ξεχωρίσει σε τρεις γενικές ομάδες: προ-συμβατικά στάδια (1-2ο επίπεδο), συμβατικά (3-5ο επίπεδο) και μετα-συμβατικά (6-7ο επίπεδο) που αλλιώς μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε εγωκεντρικά, εθνοκεντρικά ή κοινωνικο-κεντρικά, και κοσμοκεντρικά. Το κάθε επίπεδο έχει την δικιά του κοσμοαντίληψη και ταυτότητα εαυτού: αρχαϊκή- παρορμητικός (1), μαγική-εγωκεντρικός (2), μυθική-κομφορμιστής (3-4), τυπολογική-ευσυνείδητος (5), πλουραλιστική-ατομιστής (6), ολιστική-αυτόνομος (7) (μπορούμε να παρατηρήσουμε την συμφωνία και με τα στάδια της αρχαιολογίας της εξέλιξης το οποίο υποστηρίζει την θεωρία της ΣΔ από την ιστορική πλευρά).

Η μελέτη του κοινωνιολόγου Paul Ray σε ολόκληρες τις ΗΠΑ ξεχωρίζει τρεις 'γενεσιουργές κουλτούρες' ή αλλιώς τρία εξέχοντα πολιτισμικά κινήματα: την παραδοσιαρχία (traditionalism), τον μοντερνισμό (modernism, εμπεριέχεται και ο μεταμοντερνισμός εδώ) και αυτό που αποκαλεί 'κουλτούρα ίντεγκραλ' (integral culture), η οποία φτάνει στον εντυπωσιακό αριθμό των 44 εκατομμυρίων (24% του πληθυσμού). Αν όμως συνδυάσουμε τις στατιστικές της ΣΔ με αυτές του Paul Ray βλέπουμε πως δεν αναφέρεται στους πραγματικά δευτεροβάθμιους αλλά στην γενιά των μπούμερς- το πράσινο μίμημα. Μια παρόμοια έρευνα υποστηρίζεται και από άλλους ανεξάρτητους οργανισμούς και ινστιτούτα ερευνών όπως αυτή του Duane Elgin με τίτλο 'Global Consciousness Change' σε συνεργασία με τα εξής αναγνωρισμένα ιδρύματα: The Fetzer Institute, The Institute of Noetic Science, The California Institute of Integral Studies, The Brande Foundation και το State of the World Forum.

Αυτό που χωρίζει βασικά την πρώτη από την δεύτερη βαθμίδα συνειδητότητας στο σύστημα της Σπειροειδούς Δυναμικής (ΣΔ) είναι πως για πρώτη φορά καταφέρνει το άτομο να αντιληφθεί προοπτικά ολόκληρο το φάσμα της εσωτερικής ανάπτυξης και να κατανοήσει τον κριτικό και αναγκαίο ρόλο του κάθε σταδίου για την ισορρόπηση όλου του σπειρώματος. Όλοι όσοι βρίσκονται στα πρωτοβάθμια στάδια συνειδητότητας πιστεύουν πως μόνον η δικιά τους κοσμοαντίληψη είναι η σωστή και η καλύτερη και αντιδρούν στις υπόλοιπες. Μια άλλη παρατήρηση πάνω στην ΣΔ βοηθά στο να μην παρεξηγήσουμε την ανάλυση που γίνεται. Τα στάδια αυτά που περιγράφονται εδώ είπαμε πως είναι αναγκαία για την ανάπτυξη του κάθε ατόμου, δηλαδή με άλλα λόγια το κάθε άτομο που γεννιέται περνά αναγκαστικά από αυτά τα εξελικτικά στάδια. Το μοντέλο αυτό σε καμία περίπτωση δεν υπαινίσσεται καμία 'μαγική' εξάλειψη των κατωτέρων σταδίων και την συλλογική ανύψωση ολόκληρου του κόσμου μόνο στα ανώτερα στάδια. Κάθε στιγμή που λίγα άτομα περνούν από το πρωτοβάθμιο στο δευτεροβάθμιο επίπεδο γεννιούνται πολλά που ξεκινούν από το 1ο. Δυο θέματα έχουν πρώτιστη σημασία λοιπόν: το ένα είναι η υγεία ολόκληρου του σπειρώματος ανά πάσα στιγμή στον χρόνο σε όποιο στάδιο και αν βρίσκονται τα μέλη της, και το δεύτερο είναι η προσπάθεια σταδιακής μετατόπισης του κέντρου βάρους συλλογικά του κάθε πολιτισμού στο επόμενο.

Όπως έχει παρατηρήσει και μια άλλη ερευνήτρια, η Jenny Wade στο βιβλίο της 'changes of mind', το πορτοκαλί (ευημερία) και το πράσινο (ευαισθησία) μίμημα κατά μία έννοια δεν είναι τόσο ξεχωριστά στάδια συνειδητότητας αλλά μπορούμε να πούμε πως είναι διαφορετικές επιλογές του γαλάζιου μιμήματος (κομφορμισμός) και επομένως το σημαντικό ποσοστό των δύο αυτών σταδίων (40%) μπορεί ανά πάσα στιγμή να κάνει το κβαντικό βήμα στην δευτεροβάθμια συνειδητότητα. Με άλλα λόγια η όλη κριτική πάνω στο 5ο και 6ο επίπεδο γίνεται με σκοπό να βοηθήσει αυτό το άλμα.

2.2 Η γενιά των μπούμερς και η μπουμερίτιδα Επειδή η γενιά των μπούμερς1 αποτελεί βασικό μέρος της ανάλυσης θα εξηγήσουμε κάπως πιο περιγραφικά τι αντιπροσωπεύει κα τι εννοείται με τον όρο μπούμερς. Αρχικά να πούμε πως αναφέρεται σε αυτή την γενιά που γεννήθηκε μεταξύ του 1945 και του 1965 κατά την πληθυσμιακή έκρηξη μετά τον ΔΠΠ. Κατά δεύτερο λόγο να αναφέρουμε επιγραμματικά τι εννοεί ο Wilber με τον νεωτερισμό 'μπουμερίτις' (ή 'μπουμερίτιδα' ως η ασθένεια, η παθολογία της γενιάς αυτής): Πρόκειται για μια ασυνήθιστη και ανθυγιεινή δόση αυτό-απορρόφησης και ναρκισσισμού που χαρακτηρίζει την 'γενιά-του-εγώ' αλλά με επεκτάσεις και σε άλλες γενιές. Μία περίεργη μίξη από μετά-συμβατική συνειδητότητα με προ-συμβατικά κίνητρα. Η γενιά του ναρκισσισμού είναι αντιθετική στην ολοκληρωτική γενιά και ολοκληρωτική τάση της εποχής επειδή ο ναρκισσιστικά απομονωμένος εαυτός επίμονα αντιστέκεται στην υπερπροσωπική-θεία κοινωνία. Κοινωνιολογικά, ένας από τους χαρακτηρισμούς που ορίζει τους μπούμερς είναι ο ισχυρός υποκειμενισμός λόγω ατομιστικού και ακραίου πλουραλιστικού σχετικισμού.

Η γενιά των μπούμερς λοιπόν έχει να επιδείξει πολλά αξιοσημείωτα κοινωνικά επιτεύγματα αλλά όπως περνούν τα χρόνια φαίνεται πως φτάνει σε ένα τέλμα, σε ένα αδιέξοδο και υπάρχουν έντονα σημάδια της δικιάς της παρακμής και παθολογίας. Αυτά είναι που αποκαλεί συλλογικά 'μπουμερίτιδα' ο Wilber. Χαρακτηριστικά αναφέρει μερικά από τα βιβλία που αναλύουν σε αυτό το φαινόμενο: 'the culture of narcissism' του Lasch, 'self-seekers' του Restak, 'me: the narcissistic American' του Stern, 'the victim nation', κ.α. Όλη αυτή η κριτική ανάλυση σε καμία περίπτωση δεν έχει βάλει στο μάτι αυτή την γενιά μεμονωμένα αλλά επειδή πρόκειται για την τελευταία ιστορικά γενιά με μια έντονη συλλογική αφύπνιση η οποία έχει φτάσει σε ένα αδιέξοδο, η κριτική αποσκοπεί στο να απαντήσει στο βασικό ερώτημα: τι εμποδίζει την γενιά αυτή να αποδεχθεί μια αυθεντικά ολοκληρωτική προσέγγιση στην θεωρία του Κόσμου?!?… Επιγραμματικά μερικές από τις παθολογικές εκδηλώσεις είναι οι εξής:

• υπερβολικός τονισμός του ρόλου των κοινωνικών δομών στην διαμόρφωση της πραγματικότητας (ακραίος κονστρουκτιβισμός),
• απόλυτη σχετικότητα της γνώσης εξαρτώμενη αποκλειστικά από τα πολιτισμικά πλαίσια (ακραίος κοντεξουαλισμός),
• το κάθε κείμενο έχει την ερμηνεία που του δίνω εγώ και επομένως πολλαπλές ερμηνείες επ' αόριστον με καμία από αυτές να είναι με οποιονδήποτε τρόπο 'καλύτερη' ή πιο σωστή από τις άλλες (ακραία αποδόμηση), επίσης την θεωρία της ανταπόκρισης τους θεατή-ακροατή-παρατηρητή, πως δηλαδή εγώ με το να κοιτάζω ένα έργο τέχνης το δημιουργώ εκείνη την στιγμή και όχι ο καλλιτέχνης που το έφτιαξε
• την επιθυμητή θετικιστική σκέψη πως εμείς θα σώσουμε την Γαία, τον Θεό και το Πνεύμα (ενώ παραδοσιακά θεωρείται πως αυτά έχουν την δύναμη να λυτρώσουν εμάς)
• την νέο-εποχιακή αντίληψη πως δημιουργούμε την δικιά μας πραγματικότητα
• τις εκπληκτικές ιστορίες απαγωγής των ΑΤΙΑ (η σχεδόν ψυχωτική πεποίθηση πως κάποια ανώτερα και εξελιγμένα όντα θέλουν να με μελετήσουν)
• τους μυριάδες ισχυρισμούς περί 'νέων προτύπων' (new paradigm), κατέχω το πρότυπο το οποίο θα σώσει τον κόσμο από όλα του τα προβλήματα και θα εξηγήσει τα πάντα

Το εμπόδιο της μπουμερίτιδας στην θεωρία του Κόσμου: επειδή ο πλουραλιστικός σχετικισμός του πράσινου μιμήματος είναι έντονα υποκειμενικός γίνεται ένας υπερμαγνήτης ναρκισσισμού. Βασικά με απλά λόγια το εμπόδιο του 6ου σταδίου της συνειδητότητας να κάνει το κβαντικό άλμα στα δευτεροβάθμια επίπεδα είναι το γεγονός πως αρνείται να δεχθεί οποιαδήποτε αλήθεια πέραν του εαυτού του, και επομένως αρνείται να δεχθεί ολόκληρο το σπείρωμα. Επίσης οι μπουμερίτιδα μας δείχνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της προ/μετά πλάνης, την σύγχυση δηλαδή μετα-συμβατικών ιδεώδη με προ-συμβατικά κίνητρα όπως φάνηκε χαρακτηριστικά από τις μελέτες που έγιναν στα τέλη του 60 από το πανεπιστήμιο του Berkeley για τις διαδηλώσεις κατά του πολέμου στο Βιετνάμ.

2.3 Συμπληρωματικά Η παρούσα ενότητα συμπληρώνεται από το εξής υλικό: το βιβλίο Μπουμερίτιδα (τα σεμινάρια).

Ενότητα 3η: Εφαρμογή του ολοκληρωμένου μοντέλου στους κοινωνικούς τομείς και έμφαση στις ολοκληρωμένες πρακτικές προσωπικής εξέλιξης.

Α. ΜΕΡΟΣ

3.1 Συμφιλίωση επιστήμης και θρησκείας (για εκτενής μελέτη αυτού του θέματος δες τα βιβλία του Wilber 'Κοινωνικός Θεός' και 'Πάντρεμα αίσθησης και ψυχής') Ποιες είναι οι πιο συνήθης θέσεις που επικρατούν σήμερα για την σχέση επιστήμης και θρησκείας?

1. Η επιστήμη αποκηρύσσει την θρησκεία. Ο ακραίος επιστημονισμός και υλισμός της εποχής μας.
2. Η θρησκεία αποκηρύσσει την επιστήμη. Ο ακραίος φονταμενταλισμός και η παραδοσιαρχία.
3. Επιστήμη και θρησκεία ασχολούνται με διαφορετικούς τομείς ύπαρξης και άρα μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά. Σε αυτή την θέση μπορούμε να ξεχωρίσουμε δυο εκδοχές, μια πιο ισχυρή και μια πιο σθεναρή. Η ισχυρή θέση με βασική θεωρία την 'Μεγάλη Αλυσίδα του Είναι' (Great Chain of Being) και θεωρητικούς όπως τον Πλωτίνο, τον Καντ, τον Schelling, τον Ananda Coomaraswamy, τον Whitehead, τον Huston Smith- για να αναφέρουμε μερικούς χαρακτηριστικούς εκπροσώπους. Υποστηρίζουν πως η πραγματικότητα συνίσταται από διαφορετικές διαστάσεις, σφαίρες, βασίλεια, και η επιστήμη πραγματεύεται τα κατώτερα ενώ η θρησκεία τα ανώτερα. Αποτελούν όμως ισότιμα μέρη της συνολικής πραγματικότητας και αφήνουν άπλετο χώρο για την ενοποίησή τους. Η ασθενής εκδοχή έχει χαρακτηριστικό της τον ισχυρισμό του Stephen Gould περί 'μη αλληλεπικαλυπτόμενων αρχών'. Η θρησκεία και η επιστήμη δεν μπορούν ποτέ να ενοποιηθούν διότι πραγματεύονται τελείως διαφορετικές πραγματικότητες. Αυτή είναι μια συνήθης στάση του επιστημονικού κόσμου στις μέρες μας πάνω στο λεπτό και δύσκολο αυτό θέμα, αποδίδοντας στην επιστήμη ό,τι μπορεί αυτή μέχρι στιγμής να αποδείξει αντικειμενικά και ό,τι περισσεύει το αποδίδουν στον Θεό χωρίς να ασχολούνται με αυτό.
4. Η επιστήμη δίνει επιχειρήματα για την ύπαρξη του πνεύματος. Εδώ και πάλι έχουμε δύο παραλλαγές της θέσης αυτής: από την μία αυτό που έχει ονομαστεί 'φυσική θεολογία' και από την άλλη η 'θεολογία της φύσης΄. Στην πρώτη το Πνεύμα ανευρίσκεται απευθείας από την επιστημονική ερμηνεία της φύσης και επομένως υποστηρίζει πως τα επιστημονικά δεδομένα και ανακαλύψεις καταδεικνύουν με άμεσο τρόπο τα πνευματικά φαινόμενα και την ύπαρξη του Θεού/Θεάς. Η πρώτη αυτή θέση υποστηρίζει όμως πως είναι μονόδρομη και πως η πνευματικότητα αντίστοιχα δεν μπορεί να παρέχει επιστημονικά επιχειρήματα για την φύση της ύπαρξης και της ζωής. Αυτή η θέση είναι συγγενική και την τρίτη που είδαμε παραπάνω και είναι δημοφιλής μεταξύ πολλών εναλλακτικών θεωρητικών που μιλούν για ένα νέο πρότυπο (new paradigm) προς υποστήριξη του μυστικισμού. Αντίθετα η θεολογία της φύσης δέχεται το εξ' αποκάλυψη Πνεύμα και ερμηνεύει την φύση με θρησκευτικούς όρους.
5. Η επιστήμη δεν είναι η απόλυτη-αντικειμενική γνώση του Κόσμου αλλά μια από τις πολλαπλές ερμηνείες με την ίδια εγκυρότητα που έχει και η τέχνη ή η ποίηση για παράδειγμα. Αυτή είναι η κλασική ακραία μεταμοντέρνα πλουραλιστική θέση της αποδόμησης η οποία είναι πιο δημοφιλής στους ακαδημαϊκούς κύκλους τις τελευταίες δεκαετίες και στην ελίτ της διανόησης. Όπως στον μεσαίωνα ήταν ταμπού να μιλάει κάποιος για την επιστήμη έτσι και η μεταμοντέρνοι έχουν ταμπού να μιλούν για την θρησκεία.

Ο Wilber κάνει τις εξής παρατηρήσεις πάνω σε αυτό το θέμα:

1. Υποστηρίζει την ισχυρή θέση 3 και την θέση 4 αν την δούμε όμως όχι ως μονόδρομο αλλά αμφίδρομα.
2. Παρατηρεί πως όλες οι παραπάνω θέσεις αφήνουν στο περιθώριο τον πυρήνα της θρησκείας που είναι η άμεση βιωματική πνευματική εμπειρία- που είναι κατά βάση διαισθητικής φύσης και επομένως μη-απτή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ενδείξεις στον ηλεκτρονικό και μαγνητικό εγκεφαλογράφο των διαλογιζομένων που καταρρίπτει αμέσως τον ισχυρισμό περί μη αλληλεπικάλυψης θρησκείας και επιστήμης.
3. Η ολοκληρωτική προσέγγιση που παραθέτει για την καλύτερη δυνατή συμφιλίωση και ενοποίηση της επιστήμης με την θρησκεία είναι ο συνδυασμός της Μεγάλης Αλυσίδας του Είναι με τα τέσσερα τεταρτημόρια. Ο συνδυασμός αυτός μας φέρνει σε αυτό που αποκαλεί ο Wilber 'χρήσιμη επιστήμη' και βαθιά θρησκεία' (μεταξύ αυτών που χαρακτηρίζει στενή και ευρεία επιστήμη και θρησκεία). Ξεκινά με την διπλή κριτική πως για να καταφέρουμε να συμπεριλάβουμε επιστήμη και θρησκεία πρέπει να διευρύνουμε τον ορισμό που δίνουμε στην πρώτη και να εξειδικεύσουμε τον ορισμό που δίνουμε στην δεύτερη. Η χρήσιμη επιστήμη για τον Wilber πρέπει να έχει τα εξής τρία γενικά κριτήρια: μια ακριβής πρακτική ή υπόδειγμα που μπορούμε να ακολουθήσουμε (1), μια άμεση εμπειρία-κατανόηση που μας δίνει τα επιστημονικά στοιχεία (2), και τον κοινό έλεγχο μεταξύ άλλων ειδημόνων. Η θρησκεία βασικά διαχωρίζεται από την πνευματικότητα- το πρώτο είναι οι θεσμοθετημένες και κατεστημένες μορφές ενώ το δεύτερο είναι η προσωπική βιωματική άμεση εμπειρία. Η πρώτη είναι η οριζόντια, μεταφραστική, θεμιτή, εξωτερική πλευρά του πνεύματος και η δεύτερη είναι η κατακόρυφη, μεταμορφωτική, αυθεντική, εσωτερική πλευρά του πνεύματος.
4. Η aqal προσέγγιση του θέματος επιστήμης-θρησκείας τις ενοποιεί σε πολλά διαφορετικά μέτωπα: την 'βαθιά θρησκεία' με την 'ευρεία επιστήμη', αλλά και την βαθιά θρησκεία με την στενή επιστήμη, και αφήνει ελεύθερο χώρο στην στενή θρησκεία. Η βαθιά πνευματικότητα στην οποία απευθύνεται ο Wilber περιλαμβάνει μια ευρεία επιστήμη των ανωτέρων επιπέδων της ανθρώπινης ανάπτυξης και συνειδητότητας.
5. Κάνει την εξής πολιτική παρατήρηση: το θέμα μεταξύ θρησκείας και επιστήμης δεν θα διευθετηθεί αν δεν μπορέσουν να συμφιλιωθούν η θρησκεία με τον φιλελευθερισμό! Από πρώτης όψεως ίσως φανεί παράδοξο αλλά ενόψει των πολιτισμικών συγκρούσεων, και των πολέμων που γίνονται εις ονόματι του Θεού έχει επίκαιρη και άμεση σχέση. Η επιγραμματική ιστορική αναδρομή που κάνει ο Wilber εξηγεί αμέσως ποια η σχέση μεταξύ φιλελευθερισμού και θρησκείας. Ο δυτικός Διαφωτισμός ήταν ένα κατεξοχήν αντιθρησκευτικό κίνημα και επέφερε δίκαια και ορθά τον διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους που βασάνισε κυριολεκτικά τον κόσμο του μεσαίωνα. Από την μία λοιπόν οι επιστήμες που γεννήθηκαν από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό ήταν φυσικό να απεχθάνονται κάθε μορφή θρησκευτικού πιστεύω και δόγματος και επομένως να την εξορίσουν οριστικά κρατώντας ανοιχτά μια έντονη αντιθρησκευτική στάση, από την άλλη όμως η θρησκεία συνέχισε ως αντίδραση να 'αφορίζει' την επιστήμη ως 'ασεβή αθεϊσμό', κτλ. Το αποτέλεσμα ήταν μια τιτάνια σύγκρουση κοινωνικών μιμημάτων που επέφερε τουλάχιστον δύο εθνικές επαναστάσεις (Γαλλική και Αμερικανική). Ακόμα και σήμερα η θρησκεία κατά κύριο λόγο ταυτίζεται με τις γαλάζιες μυθικές πεποιθήσεις και δόγματα και η επιστήμη από την άλλη έχει φτάσει στο άλλο άκρο να θεωρεί ταμπού στους κύκλους της οτιδήποτε πνευματικό, να το χαρακτηρίζει αμέσως τσαρλατανισμό, και να έχει επιφέρει έναν ακραίο υλισμό στις θεωρίες της.

Ο φιλελεύθερος Διαφωτισμός κατάργησε την δουλεία, την αριστοκρατία, διαχώρισε την εκκλησία από το κράτος, ανέπτυξε εκπληκτικά τις επιστήμες, έφερε την βιομηχανική και την πληροφορική επανάσταση, κατάργησε τις καταπιεστικές, δεσποτικές κοινωνικές ιεραρχίες, ανέπτυξε την δημοκρατία, τα οποία είναι όλα εξαιρετικά κατορθώματα. Η αρνητική πλευρά όμως είναι αυτό που ονομάζει ο Wilber επιπεδοχώρα: η πεποίθηση πως μόνο τα δεξιόπλευρα τεταρτημόρια είναι πραγματικά, και η αναγωγή οποιονδήποτε αριστερόπλευρων φαινομένων σε εξωτερικούς αντικειμενικούς παράγοντες, ακυρώνοντας οποιαδήποτε έννοια εσωτερικής πραγματικότητας. Επειδή ο φιλελευθερισμός δέθηκε τόσο πολύ ιστορικά με τον επιστημονική υλισμό, έγινε και ο πολιτικός του υπέρμαχος! Το τραγικό αποτέλεσμα να πιστεύουν πως αν ο υποκειμενικός κόσμος ασθενεί, ο καλύτερος τρόπος για να τους βοηθήσουν είναι προσφέροντας υλικο-οικονομική ευημερία με όποιο παράπλευρο κόστος μπορεί αυτό να συνεπάγεται. Η μεγάλη ειρωνεία του φιλελευθερισμού είναι πως δεν αναγνωρίζει ούτε τα προγενέστερα εσωτερικά στάδια που έφεραν τον ίδιο στο προχωρημένο και ανώτερο επίπεδο που βρίσκεται! Ο ίδιος ο φιλελευθερισμός είναι κοσμοκεντρικός αλλά δεν δέχεται τους κοινωνιοκεντρικούς ούτε τους εγωκεντρικούς και δεν τους βλέπει ως τα πρώιμα στάδια του ίδιου του εαυτού. Γι' αυτό το λόγο έχει παρατηρηθεί από ορισμένους αναλυτές πως ο φιλελευθερισμός είναι αυτοκαταστροφικός, με την έννοια πως όσο περισσότερη φιλελεύθερη γίνεται μια κοινωνία, τόσο λιγότερο μπορεί να ακμάσει ο ίδιος ο φιλελευθερισμός! Χωρίς να έχει την επίγνωση των τριών αυτών βασικών σταδίων ο εγωκεντρικός και ο εθνοκεντρικός φιλελεύθερος υπονομεύει τα θεμέλια του ίδιου του κοσμοκεντρικού εαυτού του. (πάνω σε μια απλουστευμένη θεωρία των πολιτικών παρατάξεων αλλά από την ολο-τεταρτημοριακή οπτική δες επίσης τελευταίο κεφάλαιο 'Επέκεινα της Εδέμ' και εισαγωγές Άπαντα)

Μερικά παραδείγματα στενής θρησκείας χρησιμοποιώντας της ΣΔ είναι τα εξής: Πορφυρή θρησκεία: βασίζεται σε μορφές βουντού και μαγείας, Κόκκινη θρησκεία: αρχέτυπες μυθικές δοξασίες και πίστη στις μαγικές δυνάμεις, Γαλάζια θρησκεία: ακολουθεί τον καθιερωμένο, εδραιωμένο και κατεστημένο νόμο και την τάξη κατά γράμμα και καταδικάζει όσους αποκλίνουν. Έχει αυστηρή ιεράρχηση και χρησιμοποιεί την ενοχή για να ελέγχει την κοινωνία. Συνεργάζεται συνωμοτικά με την εξουσία. Παράδειγμα: Μεσαίωνας, Ιερά Εξέταση, θρησκευτικός φονταμενταλισμός, κτλ. Πορτοκαλί θρησκεία: θετικισμός και επιστημονικός υλισμός είναι η νέα αντι-θρησκεία. Εμπεριέχει όμως και την πίστη στα ισότιμα δικαιώματα του ανθρώπου ανεξάρτητα φυλής, χρώματος, πίστης, τάξης ή φύλου. Πράσινη θρησκεία: συνεχίζει την πορτοκαλί θέση και επεκτείνει στην καλοσύνη, ευαισθησία και φροντίδα όλων των ψυχών. Δευτεροβάθμια θρησκεία: Ολισμός, κοσμική ενότητα, η γη είναι ένας οργανισμός με συλλογική διάνοια (νουόσφαιρα του Teilhard de Chardin). Τριτοβάθμια θρησκεία: μέσα στην άμεση βιωματική πνευματική εμπειρία διακρίνονται τέσσερα στάδια: ψυχικό (ένα είδος μυστικισμού της φύσης), λεπτοφυές (άμεσο διαισθητικό βίωμα του θεϊκού υποστρώματος της κοσμικής τάξης), αιτιατό (άμεσο διαισθητικό βίωμα της καθ' ολοκληρία άπειρης και απροσδιόριστης φύσης του υποστρώματος της ύπαρξης), μη-δυϊκό (όλα τα προηγούμενα σε Μια Γεύση, εξάλειψη όλων των δυϊσμών).

3.2 Ολοκληρωμένη ερμηνεία των πνευματικών διαισθητικών βιωμάτων

Πως ερμηνεύουμε τις πνευματικές διαισθητικές εμπειρίες? Η επαφή με τον ανώτερο εαυτό (διαλογιστική διεύρυνση της συνειδητότητας) δεν λύνει αυτόματα και τα προβλήματα του ασκούμενου στις βιο-κοινωνικές σφαίρες. Όχι μόνο αυτό, αλλά σηματοδοτεί την αρχή μιας εντατικής και επίπονης εργασίας που χρειάζεται να γίνει και στα τέσσερα τεταρτημόρια. Η πιο ολοκληρωμένη ερμηνεία των πνευματικών βιωμάτων μας δίνει την γνώση να συνειδητοποιήσουμε βαθύτερα τον ανώτερο εαυτό (ΑΑΤ), να τον εντάξουμε στον πολιτισμό (ΚΑΤ), να τον ενσωματώσουμε στην φύση, να τον εμπεδώσουμε στους κοινωνικούς θεσμούς (ΚΔΤ), και να εξηγήσουμε επιστημολογικά τις εξωτερικές-υλικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα (ΑΔΤ).

Το πνεύμα έχει εκφραστεί ανά ιστορική περίοδο ως εξής:

1. Περίοδος συλλογής τροφής- πρωτόγονες κοινωνίες ανά τον κόσμο (αρχαϊκή κατά Gebser): το πνεύμα είναι συνυφασμένο με την γη και το σώμα.
2. Καλλιεργητική περίοδος (μαγική κατά Gebser): η ανθρωπότητα πρέπει να κάνει ορισμένες θυσίες (ιεροτελετουργικού τύπου, όπως έχουν δείξει δεκάδες ανθρωπολογικές έρευνες ανά τον κόσμο) προκειμένου να εναρμονιστεί με το πνεύμα.
3. Αγροτική περίοδος (μυθική κατά Gebser): τα πνευματικά βήματα εντάσσονται στην Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης. Αυτή γίνεται και η κυρίαρχη πολιτισμική ιστορία μέχρι και τις μέρες μας.
4. Μοντερνισμός (ορθολογική κατά Gebser): η Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης εκτυλίσσεται στον χρόνο, προστίθεται η εξελικτική διάσταση. Οι άνθρωποι δημιουργούν οι ίδιοι την εξέλιξη και η ιστορία γράφεται καθ' οδών. Αυτή είναι η κρυμμένη πνευματικότητα των μοντερνιστών.
5. Μεταμοντερνισμός: το πνεύμα αποκτά αυτοσυνείδηση.

Το πρόβλημα είναι πως ακόμα και στην εποχή μας παραμένουμε στην πλειοψηφία μας εγκλωβισμένοι στην αγροτική πνευματικότητα (μυθική εκδοχή της Μεγάλης Αλυσίδας της Ύπαρξης, το 70% που αναφέρει ο Don Beck). Η ταύτιση του πνεύματος με την προκαθορισμένη και στατική αγροτική κοσμοθεωρία εμποδίζει τον σύγχρονο άνθρωπο να αποδεχθεί το ίδιο το πνεύμα. Η ουσιαστική επίλυση λοιπόν δεν βρίσκεται 'πέρα από τον μεταμοντερνισμό', αλλά μέσα στον πυρήνα της συνειδητότητάς μας μέσα από μια πιο ολοκληρωμένη οπτική. Ένα από τα φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας είναι γιατί η ψυχολογία έχει αντικαταστήσει την θρησκεία? Στις προ-μοντέρνες περιόδους η θεολογία κάλυπτε τομείς από την κοσμογένεση και την ηθική μέχρι την διαπαιδαγώγηση και την πνευματική άσκηση, αλλά όλα αυτά με τον μοντερνισμό εξελίχθηκαν σε ανεξάρτητους κλάδους πέρα από τους κύκλους της εκκλησίας, φτάνοντας στις μέρες μας όπου η ανάγκη για ψυχολογική υποστήριξη γίνεται πολύ πιο επαγγελματικά μέσα από την ψυχολογία παρά από την θρησκεία. Τα ασιατικά συστήματα επειδή ήταν εξ' αρχής υπαρξιακά και όχι αυστηρά μονοθεϊστικά κράτησαν έναν δημιουργικό διάλογο με την εξελισσόμενη αυτή επιστήμη ενώ οι δυτικές θρησκείες την βλέπουν ακόμα στο μεγαλύτερο μέρος σχεδόν 'ανταγωνιστικά'. Η ερμηνευτική εντός δεδομένου πλαισίου είναι ένα καίριο σημείο για την πραγματεία των πνευματικών εμπειριών. Με βάση τα παραπάνω παρατηρούμε λοιπόν πως τα πνευματικά φαινόμενα έχουν και αυτά τέσσερις διαστάσεις. Η αντιστοιχία της μεγάλης τριάδας στο πνευματικό επίπεδο είναι η εξής: Ο Χριστός, ο Βούδδας και ο Μωχάμετ είναι παραδείγματα του 'απόλυτου εγώ' (υπέρτατο πνεύμα, αυτοπραγμάτωση, φώτιση, θέωση), το ντάρμα είναι το 'απόλυτο εμείς' (κοσμικός νόμος, συνειδητοποίηση απόλυτης αλήθειας, υπέρτατη σοφία, αυθεντική λατρεία προς το ιερό), και η 'σάνγκα' είναι το 'απόλυτο αυτό' (οικουμενική κοινότητα, ιερότητα του τόπου, η συλλογική συνειδητότητα ως ενεργειακό πεδίο).

Δύο θεμελιώδης αυτοί τύποι πνευματικότητας βρίσκονται σε όλες τις θρησκείες και τις παραδόσεις, ανατολής και δύσης: τις ονομάζει 'ανοδικό τύπο' και 'καθοδικό τύπο'. Ο ανοδικός είναι υπερβατικός, δοξάζει το ένα, αποφεύγει τα πολλά, αποζητά το κενό, αρνείται τις μορφές, κοιτάζει προς τον ουρανό και ξεχνά την γη, νοιάζεται για τον πνεύμα και αγνοεί το σώμα, βλέπει μόνο τις εσωτερικές διαστάσεις και αγνοεί τις εξωτερικές. Ο καθοδικός κάνει ακριβώς το αντίθετο. Ταυτίζει το πνεύμα με τις αισθήσεις του, τιμά το σώμα και την ύλη, χαίρετε και παλεύει για την γη, αλλά αρνείται οποιαδήποτε εσωτερική διάσταση ως πραγματική. Παρατηρούμε πως ιστορικά ο πόλεμος μεταξύ των καθολικών και τον ανοδικών διαρκούσε δύο περίπου χιλιάδες χρόνια. Π.χ. στην Δύση από την εποχή του Αυγουστίνου μέχρι τον Κοπέρνικο επικρατεί ένα καθαρά ανοδικό ιδεώδες. Με την εμφάνιση του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού στο προσκήνιο έχουν έρθει οι καθοδικοί. Είτε πρόκειται για τον καπιταλισμό είτε για τον Μαρξισμό, την βιομηχανοποίηση ή την οικολογία του βάθους, τον καταναλωτισμό ή τον οικο-φεμινισμό- όσο διαμετρικά αντίθετες και φαινομενικά αντικρουόμενες και αν είναι- κατά βάθος ο κόσμος, το πνεύμα και ο θεός κατ' επέκταση, είναι για όλους μονοδιάστατος, επίπεδος, εμπειρικός, υλικός, αισθητηριακός, χωρίς βάθος, και δίχως εσωτερική συνειδησιακή εξέλιξη. Οι μη-δυϊκές πνευματικές παραδόσεις προσπαθούν να ενώσουν ακριβώς αυτές τις δύο τάσεις, να τις συμπεριλάβουν, να τις ενσωματώσουν και να τις υπερβούν. Σκοπό έχουν να εξισορροπήσουν την υπερβατική και την ενυπάρχουσα διάσταση και συνθήκη του ανθρώπινου πνεύματος ή αυτού που αποκαλείται Θεός…

3.3 Τα τέσσερα ανώτερα επίπεδα της συνειδητότητας: (οι άμεσες βιωματικές πνευματικές εμπειρίες, τα υπερπροσωπικά-τριτοβάθμια επίπεδα) Φυσικός μυστικισμός- ψυχικό, θεϊκός μυστικισμός- λεπτοφυές, άμορφος μυστικισμός- αιτιατό, μη-δυϊκός μυστικισμός- μη-δυϊκό. (δεν ξεχωριστό άρθρο 'Τα ανώτερα επίπεδα της συνειδητότητας')

Ο Καρτεσιανός δυϊσμός- τονίζει εδώ ο Wilber- ξεπερνάτε μόνον με τις αυθεντικές μη-δυϊκές πνευματικές παραδόσεις όπως το Ζεν, το Ταό, την Αντβάϊτα, και το Ντόγκεν. Η ανατολή έχει ασχοληθεί με τον φαινόμενο του μη-δυϊσμού βιωματικά μέσα από τις διαλογιστικές πρακτικές ενώ η δύση έχει ασχοληθεί περισσότερο φιλοσοφικά (υπάρχουν βέβαια και μερικές εξαιρέσεις όπως ο Μέϊστερ Έκχαρτ). Ο Wilber παρατηρεί πως δυο μεγάλοι θεωρητικοί- ο William James και ο Bertrand Russel- πραγματεύτηκαν αυτό το θέμα και είναι ίσως το μόνο στο οποίο συγκλίνουν, το οποίο είναι αρκετά αξιοσημείωτο: πως η υπέρβαση του μη-δυϊσμού μεταξύ αντικειμένου και υποκειμένου είναι το πρωταρχικό στοιχείο, το θεμέλιο, το υπόστρωμα, η ουσία, της άμεσης επίγνωσης της θεϊκής υπόστασης του ανθρώπου. Η φιλοσοφία του Schelling εξακολουθεί να υποστηρίζει πως η εξελικτική πορεία της συνειδητότητας είναι μια πνευματική κίνηση, μια εκδήλωση του πνεύματος εν δράση. Ο ιδεαλισμός που εξέφρασε ο Schelling ήταν ο μόνος τρόπος στην τότε δύση αφού δεν υπήρχε όπως στην Ασία ένας αντίστοιχος του βαθύτερου 'εγώ' (Βούδδας), μέσα σε μια ουσιαστική κοινότητα του 'εμείς' (Σάνγκα) που να εκφράζει συλλογικά τις βαθύτερες αντικειμενικές αλήθειες (Ντάρμα). Για τον ίδιο λόγο και οι ασιατικές παραδόσεις όπως το Ζεν δεν είναι μεταφυσική με την δυτική έννοια του όρου, και σε αυτή την περίπτωση ιστορικά παρατηρούμε το ίδιο- πως δηλαδή η μεταφυσική στην αρχαία δύση αναπτύχθηκε ακριβώς επειδή δεν υπήρχε κάποια μορφή γιόγκα. Ο ιδεαλισμός και η μεταφυσική κάλυψαν αυτό το φιλοσοφικό κενό αλλά μόνο στο θεωρητικό επίπεδο και όχι το εμπειρικό και βιωματικό της εσωτερικής ατομικής συνειδητότητας.

Τα παραπάνω μας φέρνουν αναπόφευκτα και το λεπτό και δύσκολα πραγματευμένο φαινόμενο της φώτισης με την ασιατική έννοια του όρου (enlightenment, το αντίστοιχο στην δύση θα ήταν η θέωση αν και είναι δύσκολο να συγκριθεί αφού σε πολλές περιπτώσεις θα θεωρείτε ακόμα και 'βλάσφημη' υποστήριξη). Ακόμα όμως και εντός των ασιατικών θεωρήσεων ο Wilber παρατηρεί πως υπάρχουν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις (που αντιστοιχούν στις δύο διαφορετικές ερμηνείες που δίνουν στην έννοια του 'κενού'). Η πρώτη μιλά για την απόλυτη φώτιση, την νιρβάνα, το αιτιατό επίπεδο, τον άμορφο μυστικισμό, την ανεκδήλωτη και αχαρακτήριστη κατάσταση της πλήρους απορρόφησης αντικειμένου και υποκειμένου. Η ερμηνεία της κενότητας είναι η εξής: ολόκληρος ο κόσμος της μορφής παύει να υπάρχει. Η δεύτερη παρατηρεί πως πέρα ακόμα και από την απόλυτη φώτιση υπάρχει μια ακόμα τελική συνειδητοποίηση (μετά-νιρβανικά στάδια) που είναι το υπόβαθρο, η βάση, το νήμα που διαπερνά και ενοποιεί όλες τις καταστάσεις. Η ερμηνεία που δίνουν στην κενότητα είναι πως βιώνεται πλέον ως ένα ακόμα και με την μορφή. Η λεπτή αλλά βασική διαφορά μεταξύ αυτών των δύο προσεγγίσεων είναι πως στην πρώτη η συνειδησιακή κατάσταση του ατόμου πρέπει να μεταμορφωθεί ριζικά και ολοκληρωτικά για να μπορέσει το άτομο να 'φτάσει' σε αυτή την κατάσταση, ενώ στην δεύτερη περίπτωση, η κατάσταση για την οποία μιλούν είναι αδύνατον να 'φταστεί' για τον απλούστατο λόγο πως την έχουμε μέσα μας διαρκώς απλά δεν την αναγνωρίζουμε λόγω της αποσπασματικότητας της συνειδητότητάς μας. Η πρώτη κατάσταση έρχεται παροδικά ύστερα από χρόνια, συστηματική και εντατική άσκηση στον διαλογισμό, ενώ η δεύτερη μπορεί να βιωθεί στο εδώ και το τώρα με τις κατάλληλες υποδείξεις από έναν δάσκαλο. Αυτό που έχει να κάνει είναι απλά να σου υποδείξει το τμήμα αυτό της επίγνωσής σου που είναι ήδη μη-δυϊκό (όλα αυτά βέβαια συμβαίνουν μέσα σε ένα πολύ αυστηρό ηθικό πλαίσιο και δεν επιτρέπουν να παίξεις με την Ντάρμα- να παρερμηνεύσεις την διδασκαλία, και έτσι τα τρία προηγούμενα στάδια είναι πάντα απαραίτητη προϋπόθεση πριν προσεγγίσουμε το μη-δυϊκό). Στην δύση επειδή δεν υπήρξε ένα τέτοιο ξεκάθαρο και σταδιακό σύστημα πνευματικής αφύπνισης, παρατηρούμε πως υπάρχουν αντίστοιχα βιώματα αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις είναι στιγμιαίες κορυφώσεις (αποκαλύψεις, οράματα, εκστατικές εμπειρίες, θεοφάνιες, κτλ.) που θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε 'αδόμητες', με αποτέλεσμα να ερμηνεύονται με δυσνόητους ή αλληγορικούς τρόπους (χωρίς να αναφερθούμε καν στις περιπτώσεις που τα βιώματα μερικών αγίων ήταν πέρα από την συμβατική θεολογική τους εκπαίδευση και θεωρούνταν 'βλάσφημες'), το οποίο και έχει προκαλέσει την εκτενής σύγχυση ερμηνειών τους.

Β. ΜΕΡΟΣ

3.4 Το Ινστιτούτο Ίντεγκραλ- οι εφαρμογές της ολοκληρωμένης προσέγγισης στους κεντρικούς τομείς της κοινωνίας και της ζωής Η ολοκληρωμένη προσέγγιση σε εφαρμογή: οι βασικοί κλάδοι στους οποίους ο Wilber έχει δει το μοντέλο του να εφαρμόζεται στην πράξη και επομένως μπορούμε να έχουμε μια πρώτη ανάδραση είναι: πολιτική, ιατρική, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, μελέτες συνειδητότητας, συμμετοχική και κοινωνικά δεσμευμένη πνευματικότητα, οικολογία, μειονότητες, unicef, το μέλλον. Όλες οι παρακάτω πηγές, αναφορές και κλάδοι βρίσκονται ήδη σε συνεργασία με το ινστιτούτο του Wilber και εφαρμόζουν το μοντέλο του στην πράξη. Όλα τα παρακάτω λοιπόν κατά μία έννοια είναι και το ιστορικό ίδρυσης και εδραίωσης του ινστιτούτου.

Το καλοκαίρι του '97 μια ομάδα φιλάνθρωπων πλησιάζει τον Wilber και του προσέφερε μια σημαντική οικονομική βοήθεια για να ξεκινήσει έναν οργανισμό ή ινστιτούτο το οποίο θα προχωρούσε σε περισσότερο ολοκληρωμένες και συμπεριληπτικές προσεγγίσεις στα πολύπλοκα προβλήματα του κόσμου. Ο Wilber κάλεσε 400 από τους κορυφαίους ολοκληρωμένους στοχαστές που στον δικό τους τομέα έχουν εργαστεί στην θεωρία και στην εφαρμογή πιο ολοκληρωμένων προσεγγίσεων και το ινστιτούτο αυτό κατ' αρχήν τους φέρνει όλους μαζί στο ίδιο τραπέζι να ανταλλάξουν εμπειρίες, ιδέες, και απόψεις, και να δημιουργήσουν ένα δίκτυο που θα υποστηρίζει και θα συνθέτει όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένες ιδέες και πρακτικές. Με την συνεισφορά οικονομικής βοήθειας και από άλλους επιχειρηματίες που ενθουσιάστηκαν με το όραμα και τις προεκτάσεις του αλλά και την ενεργή συμμετοχή του μεγάλου αυτού αριθμού επαγγελματιών από όλους τους κλάδους, ξεκίνησε το Ινστιτούτο Ίντεγκραλ (ΙΙ). Πρόκειται για έναν μη-κερδοσκοπικό οργανισμό αφοσιωμένο στην ενοποίηση σώματος, νου, ψυχής και πνεύματος στον εαυτό, τον πολιτισμό και την φύση. Αυτό το ολοκληρωμένο όραμα προσπαθεί να τιμήσει και να ενοποιήσει τον μεγαλύτερο όγκο έρευνας από τον μεγαλύτερο αριθμό κλάδων – συμπεριλαμβανομένου των φυσικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία, νευρολογία, οικολογία), τέχνες, ηθική, θρησκείες, ψυχολογία, πολιτική, επιχειρήσεις, κοινωνιολογία, και πνευματικότητα. Το ΙΙ οδεύει με την υπόθεση ότι τμηματικές προσεγγίσεις στα παγκόσμια προβλήματα – πόλεμος, υποσιτισμός, αρρώστιες, υπερπληθυσμός, στέγαση, τεχνολογία, εκπαίδευση, κτλ. – όχι μόνο δεν μπορεί πλέον να βοηθήσει αλλά συνήθως γίνεται μέρος του προβλήματος, και υπάρχει η ανάγκη να αντικατασταθούν με προσεγγίσεις οι οποίες είναι πιο συνοπτικές, συστηματικές και ολοκληρωμένες. Το ΙΙ λειτουργεί σαν ένα δίκτυο με τους πολλούς και με σημαντική επιρροή ολοκληρωμένους θεωρητικούς εν ενεργεία αυτή την στιγμή, μία διεθνής 'ξεκαθάριση πληροφοριών', μια πηγή χρηματοδότησης ολοκληρωμένων ερευνών, και ένα κέντρο συντονισμού για χιλιάδες ολοκληρωμένους ερευνητές ανά τον κόσμο. Η δομή του ινστιτούτου έχει τρία βασικά επίπεδα: το συμβούλιο, τους συνεργάτες και τα μέλη (υπάρχουν επίσης και οι εξωτερικοί σύμβουλοι, χρηματοδότες και φίλοι). Οι τομείς στους οποίους έχει εφαρμογή το ινστιτούτο είναι οι εξής: Ψυχολογίας (30 ιδρυτικοί συνεργάτες), Επιχειρήσεις (27 ιδρυτικοί συνεργάτες), Πολιτική (20 ιδρυτικοί συνεργάτες), Ιατρική (16 ιδρυτικοί συνεργάτες), και με τους κλάδους Εκπαίδευσης, Τέχνες, Πνευματικότητας, ΜΜΕ σε εξέλιξη. Φυσικά το όλο νόημα της ολοκληρωμένης προσέγγισης είναι ότι δεν μπορούμε ουσιαστικά να ξεχωρίσουμε τον ένα κλάδο από τον άλλο αφού όλοι είναι συνυφασμένα μέρη της πραγματικότητας. Σε γενικές γραμμές οι συνεργάτες είναι γνωστοί για την εξαιρετική συνεισφορά τους στον συγκεκριμένο κλάδο στον οποίο έχουν ειδικευτεί αλλά στο μέλλον θα συμμετέχουν και σε όλους τους άλλους κλάδους εξ αδιαιρέτου. Η όλη δυναμική του ΙΙ θα πηγαίνει στην έρευνα και στην διάδοση της ολοκληρωμένης γνώσης που θα απορρέει από την έρευνα και την ανάδραση της πρακτικής εμπειρίας των διαφόρων κλάδων στην εφαρμογή. Ο πυρήνας είναι η ολοκληρωμένη δικτυακή συνεργασία με έναν πολυδιάστατο δυναμισμό ανάδρασης από το κέντρο του ινστιτούτου προς τους κλάδους και αντίστροφα. Το όραμα συνοψίζεται στην φράση 'όλο-τεταρτημόρια, όλο-επίπεδα, όλο-γραμμές' 'η αλλιώς το aqal μοντέλο όπως εξηγήθηκε παραπάνω.

Παίρνοντας το ακραίο υποθετικό στατιστικό παράδειγμα του καθηγητή Phillip Harter, ο Wilber προβαίνει στο να τονίσει πως το λιγότερο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης είναι μια πιο ολοκληρωτική θεώρηση του Κόσμου. Τα εκατομμύρια που λιμοκτονούν, που είναι άστεγοι, χωρίς την βασική υγειονομική περίθαλψη, και η οικολογική κρίση είναι σίγουρα τα σημαντικότερα ανθρωπιστικά ζητήματα. Αυτό που υποστηρίζει όμως είναι πως αν βρεθούν στην δευτεροβάθμια συνειδητότητα όσοι βρίσκονται στην λήψη αποφάσεων θα μπορέσουν να βρουν πιο εποικοδομητικές λύσεις σε αυτά τα πιεστικά προβλήματα. Ο στατιστικός υπολογισμός από την έρευνα του καθηγητή μας λέει πως αν ο πλανήτης αυτή την στιγμή συρρικνωνόταν σε ένα χωριό 100 ατόμων θα είχε τις εξής στατιστικές: 57 θα ήταν Ασιάτες, 21 Ευρωπαίοι, 14 Αμερικανοί, 8 Αφρικανοί, 30 λευκοί, 70 έγχρωμοι, 6 άνθρωποι θα κατείχαν το 59% του παγκόσμιου πλούτου και θα ήταν και οι έξι από τις ΗΠΑ, 80 θα ζούσαν σε κατώτερης ποιότητας κατοικία, 70 θα ήταν αναλφάβητοι, 50 θα υπέφεραν από υποσιτισμό, ένας θα είχε ανώτερη μόρφωση, και ένας θα είχε ηλεκτρονικό υπολογιστή! Γι' αυτό ακριβώς τον λόγο οι βασικές μεταρρυθμίσεις που φαίνεται πως είναι οι πιο επιτακτικές είναι από την μία η υγεία ολόκληρου του πληθυσμού, η διάσωση του πλανήτη, και η προσωπική μεταμορφωτική πρακτική. Η ολοκληρωμένη θεώρηση των προβλημάτων απευθύνεται στους κυβερνώντες, στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς, στην κατεστημένη διανόηση, στα ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων και των πολυεθνικών, στους διεθνής οργανισμούς, στους ηγέτες, κτλ.

1. Πολιτική:

Το πρώτο βήμα προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πολιτικής θεωρίας είναι ο συνδυασμός των θετικών στοιχείων και των φιλελεύθερων και των συντηρητικών. Στην απλή ερώτηση 'τι φταίει για την ανθρώπινη δυστυχία?' οι μεν κατηγορούν τους εξωτερικούς κοινωνικούς θεσμούς, ενώ οι δε τους εσωτερικούς παράγοντες. Όπως βλέπουμε στην aqal προσέγγιση υπάρχουν πράγματι και υποκειμενικές αλλά και αντικειμενικές αλήθειες και φαίνεται ξεκάθαρα εδώ πως οι κλασικοί αυτοί δύο πολιτικοί πόλοι εκπροσωπούν αυτές τις δύο διαστάσεις. Πρέπει συνεπώς να συμπεριλάβουμε και τους συντηρητικούς εσωτερικούς παράγοντες (αξίες, νόημα, ήθη, ανάπτυξη συνειδητότητας, θεσμοί, ισότητα, δικαιοσύνη για όλους, κτλ.) και τους φιλελεύθερους εξωτερικούς (οικονομικές συνθήκες, υλική ευημερία, τεχνολογική πρόοδος, κοινωνική πρόνοια, περιβάλλον, κτλ). Με την παραπάνω απλή εξήγηση και διαχωρισμό γίνεται φανερή η σημερινή σύγχυση των αριστερών και των δεξιών πολιτικών κομμάτων. Από την μία μπορούμε να το δούμε ως 'ισοπέδωση' και 'ομοιογενοποίηση' μπροστά στο κοινό οικονομικό συμφέρον- όπως είναι και η συνήθης κριτική, αλλά από την άλλη μπορούμε να συμπεράνουμε πως αυτή η σύγχυση οφείλεται στο γεγονός πως και οι αριστεροί και οι δεξιοί φτάνουν σιγά-σιγά στην πιο ώριμη θέση να δουν πως τα θετικά και των δύο πλευρών είναι εξίσου σημαντικά! Αυτό φυσικά δεν τους κάνει να απαρνηθούν την θέση τους (για να μην αναφερθούμε στα ξεπερασμένα πολιτικά τους πιστεύω) αλλά τουλάχιστον η τάση προς το κέντρο δείχνει την διαλεκτική που παλεύει να μπει σε εφαρμογή, το γνωστό στην πολιτική θεωρία ως Third Way και Third Wave. Το δεύτερο βήμα είναι να κατανοήσουμε πως υπάρχουν στάδια ή επίπεδα του υποκειμένου, πως η συνειδητότητα εξελίσσεται. Μερικές από τις πιο αναγνωρισμένες πηγές πάνω σε αυτό όπως έχει αναφέρει επανειλημμένα ο Wilber και είναι οι κεντρικές τους πηγές είναι οι εξής: Jane Loevinger, Robert Kegan, Clare Graves, Don Beck, μεταξύ άλλων. Η πιο απλοποιημένη και γενικευμένη μορφή που προτείνει να χρησιμοποιήσει στην ανάλυση αυτή είναι τα εξής τρία γενικότερα στάδια: προσυμβατικό-εγωκεντρικό, συμβατικό-κοινωνιοκεντρικό, μετασυμβατικό-κοσμοκεντρικό. Μερικές κεντρικές πηγές που εφαρμόζουν το μοντέλο του στην πολιτική θεωρία και είναι μέλη του ινστιτούτου είναι: Jack Crittenden 'beyond individualism', Jim Garrison- president of the State of the World Forum, Michael Lerner 'politics of meaning', Don Beck & Chris Cowan 'spiral dynamics', Sprecher 'the future of the third way', Chickering 'beyond left and right', κ.α.

2. Διακυβέρνηση:

Το Σύνταγμα κάθε χώρας είναι το αποκορύφωμα της φιλοσοφίας της πάνω στην διακυβέρνηση και εκφράζει τα ανώτερα ιδανικά και την αποκορύφωση της πρωτοβάθμιας συνειδητότητας. Με αυτή την έννοια το Σύνταγμα είναι ο 'βηματοδότης μεταμόρφωσης' υποστηρίζοντας και ενθαρρύνοντας την εθνοκεντρική συλλογική εξέλιξη. Τώρα όμως με τα οικουμενικά θέματα διακυβέρνησης γίνεται φανερή η ανάγκη προσαρμογής προς τα κοσμοκεντρικά δευτεροβάθμια επίπεδα, και εντός κάθε κράτους αλλά και για τα διεθνή θέματα. Ένα παράδειγμα κριτικής ανάλυσης με την ολοκληρωμένη προσέγγιση βλέπουμε παρακάτω στην UNICEF και τον ΟΗΕ. UNICEF: Μια ομάδα συμβούλων της UNICEF με το όνομα 'iSchaik' έχουν κάνει μια σειρά από παρουσιάσεις με τίτλο 'Ομάδες Ανάπτυξης' και χρησιμοποιούν το aqal μοντέλο και προτείνουν πως τέτοιοι διεθνής οργανισμοί βοήθειας πρέπει να κινηθούν και να δομηθούν ακολουθώντας αυτό το μοντέλο, καταρχάς για λόγους βιωσιμότητας. Τονίζουν χαρακτηριστικά «διεργασίες ανάπτυξης, αλλαγής και μεταρρύθμισης χωρίς την βασική κατανόηση της φύσης της εξέλιξης και του ανθρώπου έχουν λιγότερες πιθανότητες επιτυχίας» Παρατηρούν πως και οι οργανισμοί όπως η UNICEF και ο ΟΗΕ έχουν πέσει στο παρελθόν στην 'παγίδα της επιπεδοχώρας' και οι δραστηριότητές τους αφορούσαν μόνο τα δεξιά τεταρτημόρια και επομένως έβλεπαν μόνο τις εξωτερικές ανάγκες των ανθρώπων και αγνοούσαν τις εσωτερικές. Ειδικά στο επίπεδο αυτό της οικουμενικής δραστηριοποίησης γίνεται φανερή η θεωρητική αλλά και πρακτική ανάγκη πιο ολοκληρωμένης χαρτογράφησης του κόσμου. Ο Edwin Firmage, αναγνωρισμένη αυθεντία στο συνταγματικό και διεθνές δίκαιο και με εξέχοντα θέση στην λήψη αποφάσεων για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων- καταλήγει χαρακτηριστικά: «η νομοθεσία μπορεί να βοηθήσει αλλά δεν λύνει το πρόβλημα. Το θέμα είναι πως μπορείς να αλλάξεις τις ψυχές των ανθρώπων! Εκεί πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση…»

3. Ιατρική:

Η ιατρική είναι πράγματι ένας από τους πρώτους κλάδους στον οποίο έχει άμεση εφαρμογή το AQAL μοντέλο του Wilber, έχει υπάρξει ο κλάδος που τον ενδιέφερε περισσότερο μετά την ψυχολογία και την πνευματικότητα. Δύο κεντρικές πηγές μελετών που αναφέρει πως εφαρμόζουν το μοντέλο του στην ιατρική θεωρία και είναι μέλη του ινστιτούτου: John Astin 'the integral philosophy of Ken Wilber: contributions to the study of complementary, alternative and conventional medicine', και Larry Dossey 'the great chain of healing: towards an integral vision of medicine'.

4. Επιχειρήσεις:

Αμέσως μετά σε προτεραιότητα φαίνεται να έχουν οι επιχειρήσεις. Με το βιβλίο ΣΟΠ δέχθηκε μεγάλη ανταπόκριση από στελέχη επιχειρήσεων και οργανισμών πως τους βοηθούσε πολύ. Από την άλλη στην Αμερική η εναλλακτική κοινότητα επειδή ακριβώς γνωρίζει πολύ καλά την δύναμη του χρήματος και του κεφαλαίου, δεν υποτιμά ούτε αναθεματίζει τις πετυχημένες επιχειρήσεις αλλά προσπαθεί να τις βελτιώσει εκ των έσω, συμβουλεύοντας τα στελέχη, αλλά και προσπαθώντας να παράγει εγχειρίδια που να υποστηρίζουν πως πράγματι μια πετυχημένη οικονομικά επιχείρηση μπορεί να είναι και υγιής ηθικά, οικολογικά, κτλ. Στην θεωρία του business management ο Daryl Paulson στο βιβλίο του 'management: a multidimensional-multilevel perspective' χρησιμοποιεί το μοντέλο του Wilber για να συνθέσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην θεωρία διοίκησης επιχειρήσεων και ηγεσίας. Η λίστα με τις αναφορές εξεχόντων μελών σε επιχειρήσεις ανά τον κόσμο είναι ακόμα πιο μεγάλη από τους παραπάνω τομείς. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τον Leo Burke, διευθυντή του πανεπιστημιακού κολεγίου της Μοτορόλα, ο οποίος εποπτεύει την εκπαίδευση περίπου 20.000 μάνατζερ ανά τον κόσμο, τον Don Beck ο οποίος ως σύμβουλος του Νέλσον Μαντέλα βοήθησε στην επίλυση του Άπαρχαϊντ στην Νότια Αφρική, Erik Klein (awakening corporate soul), Geoffrey Gioja, John Forman, Ian Mitroff (a spiritual audit of corporate America), κ.α.

5. Εκπαίδευση:

Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην εκπαίδευση θα προσπαθούσε να τονίσει την 'πρώτιστη οδηγία' (prime directive) της ΣΔ, ότι δηλαδή η υγεία ολόκληρου του σπειρώματος είναι πιο σημαντική από την διατήρηση του ενός ή του άλλου μιμήματος, δηλαδή με άλλα λόγια η εκπαίδευση πρέπει να τονίζει πάνω από όλα πως υπάρχουν επίπεδα συνειδητότητας και πως όλα έχουν κάτι απαραίτητο που συνεισφέρουν αλλά και μια παθολογία αν εμμείνουμε σε κάποιο από αυτά.

6. Μελέτες συνειδητότητας:

Μια κεντρική πηγή πάνω σε ολοκληρωμένη προσέγγιση της μελέτης της συνειδητότητας είναι των Francisco Valera & Jonathan Shear στο βιβλίο 'the view from within', καθώς και πολλά από τα άρθρα του 'journal of consciousness studies'. Ο Wilber έχει ασχοληθεί με αυτό το θέμα στο βιβλίο 'ολοκληρωτική ψυχολογία' καθώς και στα συνέδρια του Institute of Noetic Science.

7. Συμμετοχική και κοινωνικά δεσμευμένη πνευματικότητα:

Το aqal μοντέλο σε αυτή την περίπτωση προϋποθέτει να λάβουμε υπ' όψιν από την μία και τις τέσσερις πλευρές της πνευματικότητας (εσωτερική βιωματική εμπειρία-1, εξωτερική αντίστοιχη λειτουργία του οργανισμού-2, πολιτισμική πρακτική που χρησιμοποιείται-3 και θρησκευτικοί τύποι που το υποστηρίζουν και το εκφράζουν-4), και από την άλλη να αναγνωρίζει όλα τα ανώτερα πνευματικά επίπεδα συνειδητότητας (ψυχικό, λεπτοφυές, αιτιατό, μη-δυϊκό). Στα κάτω-συλλογικά τεταρτημόρια όμως απαιτείται άλλου είδους εργασία- αυτό που ονομάζει 'συμμετοχική και κοινωνικά δεσμευμένη πνευματικότητα'- η οποία από την μία δουλεύει προς τον διάλογο όλων των θρησκειών και πνευματικών παραδόσεων, και από την άλλη προσφέρει κοινωνικό έργο.

8. Οικολογία:

Η aqal προσέγγιση στην οικολογία μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε την φυσιόσφαιρα, την βιόσφαιρα, την νουόσφαιρα, και την θεόσφαιρα (που ουσιαστικά είναι η 'Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης' με οικολογική ορολογία) στην σωστή θέση τους μέσα στον Κόσμο, δίνοντας την απαιτούμενη σημασία στην βιόσφαιρα χωρίς όμως να ανάγουμε τα πάντα σε αυτήν- που κατά την γνώμη του Wilber είναι και το βασικό σφάλμα των οικο-θεωρητικών του πράσινου μιμήματος. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση συνδυάζει την οικολογική ενότητα, την θεωρία των συστημάτων, αλλά και την μη-δυϊκή πνευματικότητα χωρίς να χρησιμοποιεί την επίπεδη θεωρία του Ιστού της Ζωής ('web of life' theory).

9. Μειονότητες και αναπτυσσόμενες χώρες:

Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε, και που γίνεται φανερό από την θεωρία της ΣΔ, είναι πως πιο σημαντικό από όλα είναι κατ' αρχήν η ισορροπία όλου του σπειρώματος (όλων των μερίδων του πληθυσμού που βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα συνειδητότητας), και όχι μεμονωμένα η επιβολή του πλουραλισμού, ή των αξιών, ή της πολυπολιτισμικότητας, ή ακόμα και της ολοκληρωτικής θεωρίας όσο ευγενή και αν είναι οι σκοποί τους. Μια κεντρική πηγή πάνω σε αυτόν τον τομέα είναι του Crittenden στο βιβλίο 'Kindred visions'.

10. Το μέλλον:

Αυτό που παρατηρεί αρχικά εδώ ο Wilber είναι πως επειδή ακριβώς τα προϊόντα του ΑΔΤ είναι υλικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους ανεξαρτήτου εσωτερικού επιπέδου, και εδώ βρίσκεται και η ρίζα του μόνιμου εφιάλτη της ανθρωπότητας: η τεχνολογική εξέλιξη που βαδίζει πολύ γρήγορα εφεύρει αντικείμενα (όπως τα όπλα μαζικής καταστροφής) τα οποία εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να μείνουν μόνο στα χέρια αυτών που βρίσκονται και στο κατάλληλο εσωτερικό επίπεδο συνειδητότητας για να τα διαχειριστούν, και έτσι παρατηρούμε το φαινόμενο πως κατώτερα στάδια του σπειρώματος να έχουν στα χέρια τους αυτά τα προϊόντα που σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να τα παράγουν οι ίδιοι. Φαίνεται και εδώ λοιπόν η επιτακτική ανάγκη έμφασης στα αριστερόπλευρα τεταρτημόρια- στην εσωτερική εξέλιξη της συνειδητότητας, ειδικά στις μέρες μας όπου η τεχνολογία μπορεί να αγγίξει κάθε γωνιά του πλανήτη και έτσι να βρεθεί στα σπίτια όλων των προηγούμενων μιμημάτων χωρίς αυτά τα ίδια να έχουν προλάβει να περάσει την διαδικασία εξέλιξης σε αυτό το επίπεδο που θα τους επέτρεπε να παράγουν αυτήν την τεχνολογία από μόνοι τους. Επίσης ιδιαίτερη αίσθηση έχουν προκαλέσει τα πρόσφατα σενάρια σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence), την γενετική, την ρομποτική, και την νανοτεχνολογία. Οι ένθερμοι υποστηριχτές της αναφέρουν πως σε 50 χρόνια ο άνθρωπος δεν θα χρειάζεται πλέον για να λειτουργεί ο πλανήτης! Όχι μόνο αυτό, αλλά και πως η ανθρώπινη συνειδητότητα θα μπορεί να 'φορτωθεί' μέσα σε ένα υπολογιστή- το 'τέλος του άνθρακα και η αφετηρία της σιλικόνης' όπως λένε στην αργό τους (αφού ο άνθρακας είναι η βάση της ανθρώπινης αλυσίδας και η σιλικόνη των υπολογιστών). Το πρόβλημα και εδώ με τους προγραμματιστές η/υ και τους επιστήμονες της ΤΝ είναι πως στην πλειοψηφία τους έχουν μια αφελείς και φτωχή αντίληψη της ανθρώπινης συνειδητότητας, του τι είναι και πως αναπτύσσεται, διότι εστιάζουν αποκλειστικά σε αυτό το επίπεδο και σε αυτό το τεταρτημόριο που παράγει αυτή την τεχνολογία- τον ορθολογισμό, τα μαθηματικά, την στατιστική, κτλ. Η ηθική λοιπόν κάτω από την οποία κάνουμε έρευνα, παράγουμε τεχνολογία, κτλ. πρέπει να ακολουθεί και αυτή την πνευματική ηθική όπως πολύ καλά έχει εκφράσει ο Δαλάι Λάμα στο βιβλίο του 'ethics for the new millennium' με βασική έμφαση στην αγάπη και την συμπόνια, κάτι που όλοι οι πνευματικοί ηγέτες θα συνυπέγραφαν. Πρέπει όμως αμέσως να παρατηρήσουμε πως ακόμα και αυτές οι έννοιες της αγάπης και της συμπόνιας περνούν από τα διάφορα στάδια του σπειρώματος και έτσι έχουμε εγωκεντρικές, εθνοκεντρικές και κοσμοκεντρικές εκδηλώσεις αυτών των εννοιών. Να τονίσουμε λοιπόν εδώ πως οι πνευματικοί ηγέτες μιλούν για την κοσμοκεντρική, μετασυμβατική, ολοκληρωτική αγάπη και συμπόνια που διαφέρει πολύ από τις προηγούμενες.

12. Συμπληρωματικά

Εκτός από τους παραπάνω κλάδους υπάρχουν και άλλοι τομείς που δεν αναφέρθηκαν και που το ΙΙ συμπεριλαμβάνει: φεμινισμός, δίκαιο, τέχνες, λογοτεχνική θεωρία, σωφρονιστική μεταρρύθμιση, ΜΜΕ, διπλωματία, κ.α. Σε μία πρόσφατη συνέντευξη που έδωσε ο Wilber στον Jordan Gruber αναφέρθηκε στα εξής σχέδια που το ινστιτούτο έχει βάλει ως πρώτη προτεραιότητα:

1. Σύνταξη μιας εγκυκλοπαίδειας της ανθρώπινης μεταμόρφωσης (με ολοκληρωμένη επιθεώρηση πηγών)
2. Χρηματοδότηση ολοκληρωμένων σπουδών σε διάφορους γενικούς κλάδους.
3. Παραγωγή ολοκληρωμένου υλικού: βιβλία, έρευνα, άρθρα, ακαδημαϊκό υλικό, παρουσίαση όλων των κλάδων με πολυμέσα.
4. Ποιοτικό έλεγχο του πόσο ολοκληρωμένοι είμαστε.
5. Η επίδραση των υπερπροσωπικών σπουδών και των μελετών στην συνειδητότητα ήταν ελάχιστη έχω από τους δικούς της κύκλους και το ΙΙ εδραιώνει μια συνεργασία και διάλογο με τους διευθύνοντες πανεπιστημίων, εθνικών ινστιτούτων, μεγάλων και επιτυχημένων επιχειρήσεων για να γεφυρώσει αυτό το κενό, να βελτιώσει και να ραφινάρει το ολοκληρωμένο υλικό ούτως ώστε να γίνει αποδεκτό από το κατεστημένο και να μην μένει το πολύτιμο αυτό υλικό στο περιθώριο.

Γ. ΜΕΡΟΣ

3.5 Μία Γεύση (μη-δυϊσμός)

Την χρονιά 1997 ο Wilber κρατάει ημερολογιακές σημειώσεις από την καθημερινή του ζωή, σκέψη και πρακτική- μετά από αίτηση πολλών αναγνωστών του- και θα γράψει το αυτοβιογραφικό 'Μία Γεύση', το οποίο δεν είναι μια βιογραφία εφ' όλης της ύλης (από αυτές που γράφονται άλλωστε στο τέλος μιας πορείας) αλλά περισσότερο το απλό 'μοίρασμα' με το αναγνωστικό κοινό των προσωπικών του σκέψεων και πρακτικών (ο ίδιος το θεωρεί ως την έκφραση ενός εκ των πλειάδων παραδειγμάτων 'ολοκληρωμένης μεταμορφωτικής πράξης' μέσα στην ζωή). Μπορούμε να χωρίσουμε τις ημερολογιακές σημειώσεις στις εξής τέσσερις θεματικές: κάποιες πληροφορίες από την προσωπική του ζωή με πλήρες ειλικρίνεια και καθαρότητα, τις σκέψεις του σχετικά με το θεωρητικό και συγγραφικό του έργο, τις πνευματικές του πρακτικές, και τέλος τις επαφές του και την σχέση του με την υπερπροσωπική κοινότητα στην Αμερική2. Η βασική έμφαση που δίνει συνεχώς στις σημειώσεις του έρχεται από την προσωπική του πνευματική εμπειρία του μη-δυϊσμού, την οποία αποκαλεί 'Μία Γεύση'. (για περισσότερα δες ξεχωριστά άρθρα 'εισαγωγή στο έργο του Wilber' και 'ανώτερα επίπεδα της συνειδητότητας')

3.6 Ολοκληρωμένη Πρακτική Μεταμόρφωσης Η ιδέα πίσω από την Ολοκληρωμένη Πρακτική Μεταμόρφωσης (ΟΠΜ) είναι απλή: σε μια προσπάθεια να γίνουμε περισσότερο 'επιρρεπής στο ατύχημα της φώτισης', όσο περισσότερες διαστάσεις του ανθρώπινου οργανισμού σώμα-νους-πνεύμα εξασκούνται, τόσο περισσότερο 'διαφανής' γίνονται στο Θείο, και επομένως τόσο περισσότερο 'επιρρεπής στο ατύχημα της φώτισης' είναι το άτομο. Η ΟΠΜ επομένως επιχειρεί να ασκήσει ταυτοχρόνως πολλές από τις πτυχές της χονδροειδούς, λεπτοφυής και αιτιατής διάστασης. Θέτοντάς το διαφορετικά, η ΟΠΜ επιχειρεί να γυμνάσει την φυσική, συναισθηματική, νοητική, και πνευματική διάσταση του Εαυτού, και να το κάνει αυτό σε σχέση με άλλους και με τον ευρύτερο κόσμο (περιλαμβάνοντας την κοινότητα και την φύση). Μπορείς να το σκεφτείς αυτό ως μία οργάνωση με ξεχωριστές μονάδες- ας πούμε έξι κολώνες. Αυτές οι κολώνες αντιπροσωπεύουν το φυσικό-σωματικό, το συναισθηματικό-σεξουαλικό (πράνα ή τσι), το νοητικό-ψυχολογικό, το στοχαστικό-διαλογιστικό, το κοινωνικό και την φύση. Κάθε κολώνα έχει πολλές πρακτικές που έχουν αποδειχθεί ωφέλιμες για αυτή την διάσταση. Για παράδειγμα, η πρώτη κολώνα μπορεί να έχει πρακτικές όπως αεροβική άσκηση, βάρη, υγιεινή δίαιτα, κολύμπι, κ.ο.κ. Η δεύτερη μπορεί να έχει χάθα γιόγκα, τσι κουνγκ, ται τσι τσουάν, κτλ. Η τρίτη μπορεί να έχει πρακτικές όπως οραματισμούς, καταφατικές επιβεβαιώσεις, και διαφόρους τύπους ψυχοθεραπείας. Η τέταρτη έχει το ζαζέν, βιπάσσανα, αυτό-αναζήτηση, προσευχή κεντραρίσματος, κτλ. Η πέμπτη μπορεί να έχει διαφόρους τύπους κοινοτικής υπηρεσίας, φροντίδας, βοήθειας στους άστεγους, ή κάθε είδους συσχετικής, συμπονετικής φροντίδας και δραστηριοποίησης με ομάδες. Και η έκτη μπορεί να έχει ανακύκλωση, εκδρομές στην φύση, εορτασμούς της φύσης, κ.ο.κ. Διάλεξε τουλάχιστον μία πρακτική από την κάθε κολώνα και εξάσκησέ 'τες ταυτόχρονα. Όσες περισσότερες πρακτικές κάνεις, τόσο πιο αποτελεσματικές γίνονται όλες, τόσο περισσότερο γίνεσαι μία μεγάλη ψυχή 'επιρρεπής στο ατύχημα της φώτισης'. Η ΟΠΜ (integral transformative practice), όπως αυτή ορίζεται από τους καινοτόμους Michael Murphy και George Leonard, είναι μια γιγαντιαία μορφή διασταυρωμένης εξάσκησης η οποία είναι η πιο άξια για το ολοκληρωμένο όραμα. Εμπεριέχει το σώμα (υγιεινή δίαιτα, σωματική γυμναστική και διάφορες ασκήσεις, χάθα γιόγκα), το μυαλό (διάβασμα και συζήτηση), την καρδιά (ομαδικές πρακτικές, δραστηριότητες κοινοτικές), και την ψυχή (διαλογισμό και οραματισμό), και απαιτεί μακροχρόνια και πειθαρχημένη εξάσκηση σε κάθε έναν από αυτούς τους τομείς. Πρακτικές οι οποίες επιδιώκονται μόνο για χάριν της ίδιας της εξάσκησης και όχι για περαιτέρω εξωτερικούς επαίνους ή διακρίσεις. Υπάρχουν και άλλες συνδυασμένοι μέθοδοι που επίσης αξίζουν τον χαρακτηρισμό 'ολοκληρωμένη'. Μεταξύ αυτών είναι και η ολοκληρωμένη γιόγκα του Sri Aurobindo (integral yoga) καθώς και πολλά άλλα συστήματα που περιλαμβάνουν την ταυτόχρονη καλλιέργεια σώματος, νου, καρδιάς και ψυχής, και οδηγούν σε μια συνεργατική ανάπτυξη ολόκληρου του ατόμου μέσα σε όλον τον κύκλο της ζωής. (για περισσότερα δες ομώνυμο άρθρο, επίσης τα βιβλία 'Spiritual choices' και 'Τransformations of consciousness' πραγματεύονται πιο εκτεταμένα τις διάφορες ψυχοθεραπευτικές μεθόδους καθώς και τις διάφορες αυθεντικές πνευματικές τεχνικές, τον διαλογισμό, κτλ. για τα οποία θα γράψουμε σε ξεχωριστό άρθρο)

Επίλογος: το ελληνικό ίντεγκραλ φόρουμ- ολοκληρωμένες πρωτοβουλίες Για να προσεγγίσουμε λοιπόν τα πολύπλοκα προβλήματα πιο ολοκληρωμένα και με αυτόν τον τρόπο να αναγνωρίσουμε και να τιμήσουμε την αλήθεια που υπάρχει σε κάθε αυθεντική και υγιής μορφή του πνεύματος, χρειαζόμαστε μια ολοκληρωμένη θεώρηση και μια ολοκληρωμένη πρακτική. Όλα τα παραπάνω φυσικά είναι αδύνατον να συμπεριλαμβάνονται στον τομέα εξειδίκευσης του καθενός από εμάς, και επομένως αυτό που προσπαθεί να δείξει το όραμα του Wilber αλλά και οι δραστηριότητες του Ινστιτούτου είναι μια πιο ολοκληρωμένη μορφή του κάθε τομέα της κοινωνίας και της ζωής υποστηριζόμενη από μια αυθεντική μορφή ΟΠΜ. Το φόρουμ λοιπόν δεν μπορεί να πει στους άλλους πως θα είναι πιο ολοκληρωμένη η δουλειά τους, αλλά αντίθετα ο καθένας πρέπει να συνεισφέρει τις απόψεις του και την εμπειρία του για να συνθέσουμε εμείς πιο ολοκληρωμένες εκδοχές του κάθε επαγγέλματος ακολουθώντας το θεωρητικό μπούσουλα που δίνει ο Wilber. Σε πρώτη φάση σε αυτό που μπορεί να βοηθήσει το φόρουμ είναι στην δικτύωση επαγγελματιών από διάφορους κλάδους σε πιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις εντός του αντικειμένου τους ο καθένας και η ανταλλαγή αυτής της γνώσης μεταξύ των κλάδων, και έτσι να πάρουμε μια πρώτη εικόνα του πως είναι οι ολοκληρωμένες εκδοχές των επαγγελμάτων με τα οποία ερχόμαστε μόνο περιστασιακά σε επαφή αλλά δεν μας απασχολεί κατά πόσο είναι ολοκληρωμένες? Δεν θα θέλαμε να γνωρίζουμε έστω το 'περίγραμμα' συγκεκριμένα κάθε τομέα που μας αγγίζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο? Οι τέχνες για παράδειγμα, τα ΜΜΕ, η πολιτική, ο τουρισμός, οι επιχειρήσεις- μερικά από αυτά που αγγίζουν τον καθένα περισσότερο. Πως θα άλλαζε και η δική σου αντιμετώπιση και στάση απέναντι σε αυτά αν γνωρίζαμε και αν εφαρμοζόταν αυτό το πιο ολοκληρωμένο μοντέλο?

Υ π ο σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς

1. Πιο αναλυτικά: Πρόκειται για έναν μεγάλο αριθμό του πληθυσμού- περίπου 40 εκατομμύρια- γεννημένοι μεταξύ του 45 και του 55 οι οποίοι ήρθαν σε ωριμότητα στις επαναστατικές δεκαετίες του 60 και του 70. Ονομάστηκαν 'baby boomers', σε ελεύθερη μετάφραση- απότομη αύξηση γέννησης μωρών- λόγω της σημαντικής βελτίωσης των συνθηκών ζωής μεταπολεμικά. Είναι ιδιαίτερη γενιά επειδή ιστορικά βρέθηκε σε τρία πολύ σημαντικά κοινωνικά γεγονότα: την γέννηση της Αμερικανικής κουλτούρας που ακτιβιστικά αντιπαρατάχθηκε στον πόλεμο στο Βιετνάμ (counter-culture), της κομμουνιστικής εισβολής στην Ασία (και επομένως στην μετανάστευση μεγάλου αριθμού ανατολικών πνευματικών δασκάλων στην Αμερική), και την ψυχεδελική επανάσταση των ναρκωτικών πειραματικών ουσιών. Πειραματισμοί με διάφορα ναρκωτικά που έκαναν τον νου να βιώσει διευρυμένες συνειδησιακές καταστάσεις και ασυνήθιστες εσωτερικές διαστάσεις έγιναν σε ευρεία κλίμακα από το μεγαλύτερο μέρος αυτής της γενιάς, από νεαρούς στην ηλικία οι οποίοι μετέπειτα βρέθηκαν σε σημαντικές θέσεις του κατεστημένου κοινωνικο-πολιτικού συστήματος. Με αυτούς τους πειραματισμούς ήταν η πρώτη φορά που μπορούμε να πούμε πως σε τέτοια κλίμακα άνοιξαν άγνωστες πύλες σε εσωτερικές αντιλήψεις αλλά ταυτόχρονα πειραματίστηκαν και με εναλλακτικούς τρόπους ζωής και αμφισβήτησαν τα κατεστημένα πολιτισμικά καθεστώτα της Αμερικάνικης κοινωνίας και αυτού που έχει ονομαστεί ευρύτερα 'δυτικός τρόπος ζωής' (εννοώντας τις αρνητικές πλευρές όπως υλισμό, εκφυλισμό, καταναλωτισμό, μιλιταρισμό, κτλ.). Μια ολόκληρη γενιά που σύντομα εδραίωσε τους δικούς της εναλλακτικούς θεσμούς οι οποίοι μπήκαν σε εφαρμογή αψηφώντας τις ιδεολογίες των παλαιοτέρων. Επομένως βλέπουμε πως αυτή η γενιά είναι ιδιαίτερη διότι κατάφερε να έχει σημαντικές συνέπειες και επιδράσεις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές στην δύση και περισσότερο στις ΗΠΑ. Μια ισχύουσα νέα εναλλακτική μεσαία τάξη έβαλε τις ρίζες της με αυτή την γενιά. Η αντικρουόμενη αυτή κουλτούρα που δημιουργήθηκε ήταν ένα κίνημα το οποίο θεωρείται πλέον πως έφερε μια επανάσταση στην ίδια της αντίληψή μας για την ανθρώπινη συνείδηση και την επιστημονική μελέτη αυτού που ονομάζουμε συνειδητότητα. Με την είσοδο των Ασιατών στην Αμερική άνοιξε μια εντελώς καινούργια εποχή δημοφιλούς ενδιαφέροντος σε διάφορες τεχνικές του διαλογισμού. Με το τέλος της επαναστατικής δεκαετίας του 60 και την ωρίμαση της γενιάς στην δεκαετία του 70, οι εναλλακτικές πνευματικές αυτές πρακτικές έγιναν οι πάγιες και διατηρητέες ηθικές αυτής της γενιάς. Το αποτέλεσμα ήταν πως με τις υγιής αυτές μορφές διεύρυνσης της συνείδησης όχι μόνο ξεπέρασε η γενιά την χρήση των ναρκωτικών μέσων αλλά αφοσιώθηκε συστηματικά και εντατικά στην επιδίωξη και εξέλιξη των εναλλακτικών τρόπων ζωής. Η ουμανιστική ψυχολογία, το κίνημα ανθρωπίνου δυναμικού, οι υπερπροσωπικές μελέτες, το ρεύμα 'new age', τα φεμινιστικά και οικολογικά κινήματα και οργανισμοί, η ευαισθητοποίηση στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μερικά από τα σημαντικά και χαρακτηριστικά κοινωνικών ρευμάτων αυτής της γενιάς.

2. Εναλλακτική και ακαδημαϊκή. Αναφέρεται σε 40 περίπου άτομα με τους οποίους είχε επαφή και φιλία στην διάρκεια του ενός μόνο χρόνου- όλοι καταξιωμένες προσωπικότητες στον χώρο τους. Κοιτάζοντας λοιπόν τα ιδρυτικά μέλη του Ινστιτούτου παρατηρούμε μια συνέχεια, εξέλιξη και επίσημη οργάνωση των ευρύτερων κοινωνικών του ενδιαφερόντων όπως φαίνεται πως υπήρχαν και όλα τα προηγούμενα χρόνια αλλά με πιο ανεξάρτητους δεσμούς. Μεταξύ αυτών είναι καθηγητές-μελετητές, συγγραφείς-θεωρητικοί, αρθρογράφοι-αναλυτές καλλιτέχνες, εκδότες βιβλίων και συντάκτες περιοδικών, ιδρυτές και διευθυντές ινστιτούτων και σχολών, πνευματικοί δάσκαλοι, ψυχοθεραπευτές και ψυχίατροι, επιχειρηματίες και σύμβουλοι, ερευνητές και επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, παραγωγοί ΜΜΕ, ιατροί, δάσκαλοι διαλογισμού.