Περίληψη του βιβλίου
'Μια Θεωρία για τα Πάντα'
του Ken Wilber

Του Πυγμαλίων Καρατζά

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α
Περίληψη βιβλίου (κεφάλαια):

Το θαυμαστό σπείρωμα
Μπουμερίτιδα
Ολοκληρωτική προσέγγιση προς μια Μ-θεωρία του Κόσμου
Επιστήμη και θρησκεία
Εφαρμογή του ολοκληρωτικού μοντέλου ανάλυσης στους κύριους κλάδους
Χάρτες του κόσμου
Μία Γεύση

Παράρτημα 1: 'Εσωτερική συνεύρεση του μποντισάττβα με τον πολιτικό'

«Αν πρόκειται ποτέ η ανθρωπότητα να αναπτύξει έναν οικουμενικό πολιτισμό, αυτό θα αναδυθεί βαθμιαία μέσα από την εξερεύνηση και την διεύρυνση των κοινών μας χαρακτηριστικών. Οι λαοί κάθε πολιτισμού πρέπει να προσπαθούν να διευρύνουν τις αξίες, τους θεσμούς και τις συνήθειες που έχουν από κοινού με τους λαούς των άλλων πολιτισμών. Σε έναν πολυπολιτισμικό κόσμο η εποικοδομητική πορεία είναι να αποκηρύξουμε τον ιμπεριαλισμό, να αποδεχθούμε την διαφορετικότητα και την ποικιλομορφία, και να αναζητήσουμε τα κοινά γνωρίσματά μας. Αυτό θα επέφερε και την συλλογική πολιτισμική μεταμόρφωση από το εθνοκεντρικό στο κοσμοκεντρικό-ολοκληρωτικό επίπεδο.»
- Samuel Huntington, 'Η σύγκρουση των πολιτισμών και η παγκόσμια τάξη'

«Ο κόσμος χρειάζεται απεγνωσμένα πιο ολοκληρωτική δράση. Δεν πρόκειται όμως να την έχει με το να κάνει πολέμους. Παρόλα ταύτα, καλύτερα να ανάβεις ένα (ολοκληρωτικό) κερί, παρά να καταριέσαι το σκοτάδι. Υπάρχουν λίγα που μπορούμε να κάνουμε στο συλλογικό επίπεδο και ένα από αυτά από την δική μου πλευρά είναι να δημιουργήσουμε αυξανόμενες φωλιές με ανθρώπους πιο ολοκληρωτικής σκέψης. Έτσι, ας δουλέψουμε με τους εαυτούς μας και ας προσπαθήσουμε να αυξήσουμε την προσωπική μας ολοκληρωτική συνειδητότητα, όσο μπορούμε κάθε μέρα, έτσι ώστε στο τέλος να αφήσουμε αυτόν τον κόσμο έστω και λίγο πιο ολοκληρωμένο από ότι τον βρήκαμε…»
- Ken Wilber, συνέντευξη για τον πόλεμο στο Ιράκ

Πρόλογος

Η προσπάθεια αυτής της σύνθεσης του Wilber προς μια θεωρία για τα πάντα μας λέει στην εισαγωγή πως βρίσκεται και στα δυο τελευταία του βιβλία: το 'Μπουμερίτιδα' και το 'Μια θεωρία για τα πάντα'. Γιατί δύο βιβλία και όχι ένα? Το πρώτο είναι μια έντονη κριτική ανάλυση σε όλα αυτά τα σημεία στα οποία ο πολιτισμός μας, η κουλτούρα μας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο έχουμε σφάλει, έχουμε προχωρήσει αρνητικά και καταστροφικά παρά δημιουργικά και θετικά, και έτσι είναι το ιστορικό της κοινωνικής παθολογίας της γενιάς αυτής που τώρα κυβερνά, διοικεί και διαχειρίζεται τον πλανήτη. Το δεύτερο είναι το όραμα που βγαίνει από έναν στοχασμό πάνω στις υγιής μορφές του ανθρωπίνου δυναμικού, στο τι μπορούμε να καταφέρουμε αν βάλουμε σε εφαρμογή αυτή την θεωρία για τα πάντα. Το ολοκληρωτικό μοντέλο που αρχικά συνθέτη ο Wilber το χρησιμοποιεί για να δει από κριτική σκοπιά την παρούσα κατάσταση με όλα της τα προβλήματα αλλά δεν αφήνει ποτέ την κριτική να γίνει αρνητική και αντιδημιουργική και επομένως κλείνει πάντα με την δυνατότητα εξέλιξης, προόδου και ανώτερης ανάπτυξης που πραγματικά υπάρχει.

Μια ολοκληρωτική προσέγγιση μιας θεωρίας για τα πάντα (το οποίο όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω θα ονομάσουμε εν συντομία 'μια θεωρία του Κόσμου'- ΘΚ) επιχειρεί να συμπεριλάβει την ύλη, το σώμα, την διάνοια, την ψυχή και το πνεύμα, όπως εκδηλώνονται και εκφράζονται στον εαυτό, στον πολιτισμό και στην φύση. Εμπεριέχει και συνδυάζει εξίσου κλάδους όπως η φυσική και η ψυχολογία, η βιολογία και η αισθητική, η κοινωνιολογία και η πνευματικότητα, η πολιτική και οι επιχειρήσεις, η ιατρική και η εκπαίδευση, η ηθική και η δικαιοσύνη- ουσιαστικά όλους τους υπαρκτούς και εξελιγμένους κλάδους της ανθρώπινης γνώσης. Η εξελικτική ψυχολογία είναι ένας φλέγον τομέας γνώσης αυτή την στιγμή κυρίως επειδή κατάφερε να εκτοπίσει τρεις δεκαετίες μεταμοντερνισμού (για δήλωση για την οποία στοιχειοθετεί πληθώρα επιχειρημάτων). Παράλληλα στον κλάδο της φυσικής το φλέγον θέμα έρευνας τις τελευταίες δεκαετίες έχει υπάρξει η λεγόμενη 'θεωρία των χορδών' ή Μ-θεωρία ('μέγα-θεωρία' ή 'θεωρία των θεωριών' ή 'μητέρα θεωρία') που μπορεί να ειπωθεί και ως μια 'θεωρία για τα πάντα' αλλά ως 'πάντα' εδώ νοείται το υλικό σύμπαν και όχι ο 'Κόσμος' με κεφαλαίο 'Κ' όπως τον νοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ως μια αρμονική, ισορροπημένη και ζωντανή Ολότητα-Ύπαρξη με ύλη, σώμα, διάνοια, ψυχή και πνεύμα. Σε αυτό που συμφωνούν και η εξελικτική ψυχολογία, η επιστήμη της φυσικής, της βιολογίας αλλά και ανθρωπολογικές-κοινωνικές επιστήμες είναι πως η ίδια η βιολογική εξέλιξη της ζωής είναι μια σειρά από στροβιλιζόμενες δίνες που σε κάθε περιστροφή δημιουργούν μεγαλύτερη τάξη από το χάος και συνεπώς χαράζει μια ανοδική και όχι καθοδική πορεία.
Η αναζήτηση μιας ολοκληρωτικής θεώρησης του Κόσμου είναι κατά μια έννοια ένα ανέφικτο κυνηγητό αφού εξ' ορισμού τα πάντα εξελίσσονται, ο ορίζοντας και το βάθος διευρύνονται την ίδια την στιγμή που προσπαθούμε να τα χαρτογραφήσουμε. Το ανέφικτο αυτό επιχείρημα όμως μας φέρνει στο εξής βασικό δίλημμα: θα προτιμήσουμε περισσότερη ή λιγότερη πληρότητα? Θα αντισταθούμε περισσότερο ή λιγότερο στον κατακερματισμό? Από την μία λοιπόν πρέπει να βάλουμε να δυνατά μας να αντισταθούμε στον κατακερματισμό και να επιτύχουμε την όσο τον δυνατόν μεγαλύτερη πληρότητα, και από την άλλη πρέπει να έχουμε συνεχώς κατά νου πως όλο αυτό το επιχείρημα δεν είναι τίποτε άλλο από μια θεωρία που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ουσία, το συναίσθημα, την καρδία και τον πυρήνα της ίδιας της ζωής την οποία προσπαθούμε να κατανοήσουμε.

ΚΕΦ1: Το θαυμαστό σπείρωμα

Και να καταφέρουμε να αποκτήσουμε αυτή την περιβόητη 'θεωρία του Κόσμου' για τα πάντα, παραμένει από την μία το ρεαλιστικό ζήτημα του πως την κατανοεί και την διαχειρίζεται ο μέσος άνθρωπος, και από την άλλη το λεπτό θέμα του πως μπλοκάρεται, παρερμηνεύεται και αλλοιώνεται αυτή η θεωρία από τους διάφορους κύκλους της ελίτ της διανόησης που βρίσκονται σε έντονη κόντρα μεταξύ τους. Μπορούμε λοιπόν να χωρίσουμε την κριτική ανάλυση από την μία σε ότι αφορά την avant-guard, την εμπροσθοφυλακή, που αποτελείται από την ελίτ της διανόησης, και από την άλλη το κέντρο βάρους του μέσου ατόμου σε κάθε πολιτισμό, το συλλογικό κέντρο βάρους που εκφράζει την πλειοψηφία του κόσμου, τις τάσεις του πολιτισμού και τις εκφράσεις της κουλτούρας.

Ο τρόπος με τον οποίο η επιστημολογία κατάφερε να ξεπεράσει αυτές τις ακραίες θεωρίες και ισχυρισμούς του μεταμοντερνισμού είναι με την εξελικτική ψυχολογία, την μελέτη της εσωτερικής ανάπτυξης και χαρακτηριστικών της ανθρώπινης συνειδητότητας. Στο βιβλίο του Wilber 'Integral Psychology' συγκέντρωσε τα συμπεράσματα περισσότερων από εκατό διαφορετικών ερευνών (ακαδημαϊκές, ανεξάρτητες, επιστημονικές, φαινομενολογικές, κ.α.) και παρατηρεί πως το εντυπωσιακό είναι πως ευθυγραμμίζονται όλες στην κοινή αποδοχή μιας αλληλουχίας εκτυλισσόμενων σταδίων (ή 'κυμάτων') της ανάπτυξης της συνειδητότητας! (αυτό που στην ΣΔ ονομάζεται και ως 'σειρά στροβιλιζόμενων δινών'- πρόκειται για το ίδιο φαινόμενο εκφρασμένο με διαφορετικά λόγια). Μία από αυτές τις μελέτες ονομάζεται 'Σπειροειδής Δυναμική' (spiral dynamics) και βασίζεται στην πολύχρονη έρευνα του καθηγητή Clare Graves, και στην συνέχεια των Don Beck και Chris Cowan. Ο Wilber την υιοθετεί ως μοντέλο ανάλυσης διότι φαίνεται από την συγκριτική του μελέτη πως είναι η πιο ολοκληρωμένη αλλά και επειδή υποστηρίζεται από έναν μεγάλο αριθμό πρωτογενούς έρευνας σε χιλιάδες ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Ο Wilber παρατηρεί όμως πως το μοντέλο αυτό παραμένει να βασίζεται σε έναν βασικό μόνο αναπτυξιακό άξονα, ενώ η γενικότερη έρευνα έχει δείξει πως μπορούν να υπάρχουν πολλοί βασικοί άξονες ανάπτυξης παράλληλα και ανεξάρτητα. Επίσης κάνει κάποιες περαιτέρω παρατηρήσεις που αυτό το μοντέλο δεν λαμβάνει υπ' όψιν (όπως τα ανώτερα πνευματικά επίπεδα) αλλά σε γενικές γραμμές για την συγκεκριμένη ανάλυση που γίνεται είναι επαρκής. (για λεπτομέρειες δες υποσημείωση 6 σελ. 170). Ο Wilber εξηγεί πως ο λόγος που η ΣΔ δεν έχει συμπεριλάβει τα ανώτερα συνειδησιακά επίπεδα είναι επειδή αυτά δεν έχουν ακόμα εμφανιστεί στην ανθρωπότητα σε σημαντικά ποσοστά ώστε να μπορεί να τα συμπεριλάβει στην έρευνά του. Τα στάδια ή επίπεδα που βλέπουμε στην ΣΔ δεν είναι το ατομικά αλλά το κέντρο βάρους ομάδων. Ο Don Beck aναγνωρίζει όμως της ύπαρξη μεμονωμένων περιπτώσεων σε ανώτερα επίπεδα και γι' αυτό έχει μιλήσει εισαγωγικά για το τριτοβάθμιο στάδιο χωρίς όμως να είναι σε θέση να το μελετήσει.

Εξελικτικοί ψυχολόγοι όπως ο Howard Gardner και η Carol Gilligan εξηγούν πως το άτομο από την πρώιμη ηλικία του εώς την ωρίμανσή του περνά από αυτά τα στάδια που είδαμε και στην ΣΔ. Τα έχουν ξεχωρίσει σε τρεις γενικές ομάδες: προ-συμβατικά στάδια (1-2ο επίπεδο), συμβατικά (3-5ο επίπεδο) και μετα-συμβατικά (6-7ο επίπεδο) που αλλιώς μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε εγωκεντρικά, εθνοκεντρικά ή κοινωνικο-κεντρικά, και κοσμοκεντρικά. Το κάθε επίπεδο έχει την δικιά του κοσμοαντίληψη και ταυτότητα εαυτού: αρχαϊκή- παρορμητικός (1), μαγική-εγωκεντρικός (2), μυθική-κομφορμιστής (3-4), τυπολογική-ευσυνείδητος (5), πλουραλιστική-ατομιστής (6), ολιστική-αυτόνομος (7).

Η μελέτη του κοινωνιολόγου Paul Ray σε ολόκληρες τις ΗΠΑ ξεχωρίζει τρεις 'γενεσιουργές κουλτούρες' ή αλλιώς τρία εξέχοντα πολιτισμικά κινήματα: την παραδοσιαρχία (traditionalism), τον μοντερνισμό (modernism) και αυτό που αποκαλεί 'ολοκληρωτική κουλτούρα' (integral culture), η οποία φτάνει στον εντυπωσιακό αριθμό των 44 εκατομμυρίων (24% του πληθυσμού). Αν όμως συνδυάσουμε τις στατιστικές της ΣΔ με αυτές του Paul Ray βλέπουμε πως δεν αναφέρεται στους πραγματικά δευτεροβάθμιους αλλά στην γενιά των μπούμερς- το πράσινο μίμημα. Μια παρόμοια έρευνα υποστηρίζεται και από άλλους ανεξάρτητους οργανισμούς και ινστιτούτα ερευνών όπως αυτή του Duane Elgin με τίτλο 'Global Consciousness Change' σε συνεργασία με τα εξής αναγνωρισμένα ιδρύματα: The Fetzer Institute, The Institute of Noetic Science, The California Institute of Integral Studies, The Brande Foundation και το State of the World Forum.

ΚΕΦ2: Η γενιά των μπούμερς και η μπουμερίτιδα

Επειδή η γενιά των μπούμερς1 αποτελεί βασικό μέρος της ανάλυσης θα εξηγήσουμε κάπως πιο περιγραφικά τι αντιπροσωπεύει κα τι εννοείται με τον όρο μπούμερς. Αρχικά να πούμε πως αναφέρεται σε αυτή την γενιά που γεννήθηκε μεταξύ του 1945 και του 1965 κατά την πληθυσμιακή έκρηξη μετά τον ΔΠΠ. Κατά δεύτερο λόγο να αναφέρουμε επιγραμματικά τι εννοεί ο Wilber με τον νεωτερισμό 'μπουμερίτις' (ή 'μπουμερίτιδα' ως η ασθένεια, η παθολογία της γενιάς αυτής): Πρόκειται για μια ασυνήθιστη και ανθυγιεινή δόση αυτό-απορρόφησης και ναρκισσισμού που χαρακτηρίζει την 'γενιά-του-εγώ' αλλά με επεκτάσεις και σε άλλες γενιές. Μία περίεργη μίξη από μετά-συμβατική συνειδητότητα με προ-συμβατικά κίνητρα. Η γενιά του ναρκισσισμού είναι αντιθετική στην ολοκληρωτική γενιά και ολοκληρωτική τάση της εποχής επειδή ο ναρκισσιστικά απομονωμένος εαυτός επίμονα αντιστέκεται στην υπερπροσωπική-θεία κοινωνία. Κοινωνιολογικά, ένας από τους χαρακτηρισμούς που ορίζει τους μπούμερς είναι ο ισχυρός υποκειμενισμός λόγω ατομιστικού και ακραίου πλουραλιστικού σχετικισμού.

Η γενιά των μπούμερς λοιπόν έχει να επιδείξει πολλά αξιοσημείωτα κοινωνικά επιτεύγματα αλλά όπως περνούν τα χρόνια φαίνεται πως φτάνει σε ένα τέλμα, σε ένα αδιέξοδο και υπάρχουν έντονα σημάδια της δικιάς της παρακμής και παθολογίας. Αυτά είναι που αποκαλεί συλλογικά 'μπουμερίτιδα' ο Wilber. Χαρακτηριστικά αναφέρει μερικά από τα βιβλία που αναλύουν σε αυτό το φαινόμενο: 'the culture of narcissism' του Lasch, 'self-seekers' του Restak, 'me: the narcissistic American' του Stern, 'the victim nation', κ.α. Όλη αυτή η κριτική ανάλυση σε καμία περίπτωση δεν έχει βάλει στο μάτι αυτή την γενιά μεμονωμένα αλλά επειδή πρόκειται για την τελευταία ιστορικά γενιά με μια έντονη συλλογική αφύπνιση η οποία έχει φτάσει σε ένα αδιέξοδο, η κριτική αποσκοπεί στο να απαντήσει στο βασικό ερώτημα: τι εμποδίζει την γενιά αυτή να αποδεχθεί μια αυθεντικά ολοκληρωτική προσέγγιση στην θεωρία του Κόσμου?!?… Επιγραμματικά μερικές από τις παθολογικές εκδηλώσεις είναι οι εξής:

υπερβολικός τονισμός του ρόλου των κοινωνικών δομών στην διαμόρφωση της πραγματικότητας (ακραίος κονστρουκτιβισμός),
απόλυτη σχετικότητα της γνώσης εξαρτώμενη αποκλειστικά από τα πολιτισμικά πλαίσια (ακραίος κοντεξουαλισμός),
το κάθε κείμενο έχει την ερμηνεία που του δίνω εγώ και επομένως πολλαπλές ερμηνείες επ' αόριστον με καμία από αυτές να είναι με οποιονδήποτε τρόπο 'καλύτερη' ή πιο σωστή από τις άλλες (ακραία αποδόμηση), επίσης την θεωρία της ανταπόκρισης τους θεατή-ακροατή-παρατηρητή, πως δηλαδή εγώ με το να κοιτάζω ένα έργο τέχνης το δημιουργώ εκείνη την στιγμή και όχι ο καλλιτέχνης που το έφτιαξε
την επιθυμητή θετικιστική σκέψη πως εμείς θα σώσουμε την Γαία, τον Θεό και το Πνεύμα (ενώ παραδοσιακά θεωρείται πως αυτά έχουν την δύναμη να λυτρώσουν εμάς)
την νέο-εποχιακή αντίληψη πως δημιουργούμε την δικιά μας πραγματικότητα
τις εκπληκτικές ιστορίες απαγωγής των ΑΤΙΑ (η σχεδόν ψυχωτική πεποίθηση πως κάποια ανώτερα και εξελιγμένα όντα θέλουν να με μελετήσουν)
- τους μυριάδες ισχυρισμούς περί 'νέων προτύπων' (new paradigm), κατέχω το πρότυπο το οποίο θα σώσει τον κόσμο από όλα του τα προβλήματα και θα εξηγήσει τα πάντα

Το εμπόδιο της μπουμερίτιδας στην θεωρία του Κόσμου: επειδή ο πλουραλιστικός σχετικισμός του πράσινου μιμήματος είναι έντονα υποκειμενικός γίνεται ένας υπερμαγνήτης ναρκισσισμού (!?!…). Βασικά με απλά λόγια το εμπόδιο του 6ου σταδίου της συνειδητότητας να κάνει το κβαντικό άλμα στα δευτεροβάθμια επίπεδα είναι το γεγονός πως αρνείται να δεχθεί οποιαδήποτε αλήθεια πέραν του εαυτού του, και επομένως αρνείται να δεχθεί ολόκληρο το σπείρωμα. Επίσης οι μπουμερίτιδα μας δείχνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της προ/μετά πλάνης, την σύγχυση δηλαδή μετα-συμβατικών ιδεώδη με προ-συμβατικά κίνητρα όπως φάνηκε χαρακτηριστικά από τις μελέτες που έγιναν στα τέλη του 60 από το πανεπιστήμιο του Berkeley για τις διαδηλώσεις κατά του πολέμου στο Βιετνάμ.

ΚΕΦ3: Ολοκληρωτική προσέγγιση στην θεωρία του Κόσμου

Για το κβαντικό άλμα από την πρωτοβάθμια στην δευτεροβάθμια συνειδητότητα χρειάζονται δύο στοιχεία: μια ολοκληρωτική θεώρηση (η οποία θα αποτελέσει το όραμα που τροφοδοτεί την ενόραση, την κατεύθυνση) και μια ολοκληρωτική πρακτική (η οποία θα ωθήσει τους διάφορους καταλυτικούς παράγοντες προς την εσωτερική μεταμόρφωση).

Σεξ, Οικολογία & Πνευματικότητα: μια προσπάθεια εποικοδόμησης της φιλοσοφίας μετά τον πλουραλιστικό σχετικισμό, την αποσπασματικότητα και την ακραία αποδόμηση του μεταμοντερνισμού. Μια οικουμενική φιλοσοφία που να ενσωματώνει και να συνενώνει πειστικά τα γενικότερα συμπεράσματα των επιστημών, της ηθικής, της αισθητικής, των ανατολικών και δυτικών παραδόσεων σοφίας, και να συνθέτει το πορτρέτο ενός ακέραιου, αδιαίρετου, συνεκτικού και ολιστικού Κόσμου. Η αναζήτηση ταξινόμησης των διαφόρων ιεραρχιών έφερε τον Wilber στην έννοια των ολοτήτων (ή ολόνια- όρος του Άρθουρ Κόεστλερ) και των τεσσάρων τεταρτημορίων ή τεσσάρων διαφορετικών ομάδων ιεραρχιών. Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφει τον ολονικό Κόσμο, της ολότητες και τις θεμελιώδης ιδιότητες που παρουσιάζουν και τις ονομάζει αξιώματα. Το δεύτερο μέρος εξετάζει αυτό που αποκαλεί επιπεδοχώρα (flatland), την αδυναμία αντίληψης ολόκληρου του σπειρώματος της εξέλιξης ή αλλιώς την αδυναμία αντίληψης του πλήρους φάσματος της συνειδητότητας, της κατακόρυφης διάστασης, του βάθους.

Στην αρχή κάνει μια αφηρημένη-θεωρητική επισκόπηση του μοντέλου 'ολο-τεταρτημόρια, ολο-επίπεδα' και ύστερα θα το βάλει σε εφαρμογή με παραδείγματα στους διάφορους κλάδους της γνώσης όπως την ιατρική, τις επιχειρήσεις, την πολιτική, την εκπαίδευση, κ.ο.κ.

Ο πιο βασικός διαχωρισμός που γίνεται με τον πίνακα των τεσσάρων τεταρτημορίων είναι ο εξής: μας δείχνει πως υπάρχουν τέσσερις θεμελιώδης διαστάσεις της ύπαρξης, της ζωής, του ανθρώπου οι οποίες δεν μπορούν να αντικαταστήσουν η μία την άλλη, δεν μπορεί η μία να μειωθεί στις άλλες, αλλά και οι τέσσερις έχουν την ξεχωριστή, πραγματική τους θέση στον Κόσμο. Αυτές οι τέσσερις διαστάσεις φυσικά είναι άρρητα δεμένες μεταξύ τους αλλά αυτό δεν σημαίνει πως μπορούμε να τις αυξομειώσουμε ή να τις εξισώσουμε. Υπάρχει μια συγκεκριμένη δομή ή ολαρχία η οποία έχει παρατηρηθεί πως ακολουθείται ατομικά και συλλογικά, αντικειμενικά και υποκειμενικά. Την ατομική-υποκειμενική διάσταση την ονομάζει 'προθεσιακή', την ατομική-αντικειμενική διάσταση την ονομάζει 'συμπεριφορική', την συλλογική-υποκειμενική την ονομάζει 'πολιτισμική', και την συλλογική-αντικειμενική την ονομάζει 'κοινωνική'. Σε κάθε μία από αυτές τις διαστάσεις λοιπόν υπάρχει μια εκδοχή του σπειρώματος, πρόκειται δηλαδή για την εφαρμογή, την εκδήλωση που παίρνει το εκτυλισσόμενο σπείρωμα της συνειδητότητας στην κάθε διάσταση ξεχωριστά.

Δύο πρώτες παρατηρήσεις που βγαίνουν ευθύς εξ' αρχής πριν μπούμε στο κάθε τεταρτημόριο ξεχωριστά είναι πως βλέπουμε αμέσως την βασική διαφορά και διαχωρισμό που πράγματι υπάρχει μεταξύ των αριστερόπλευρων διαδρομών και των δεξιόπλευρων. Οι μεν δέχονται τις εσωτερικές διαστάσεις και την εσωτερική πραγματικότητα του ανθρώπου και της ζωής, ενώ οι δε την αρνούνται. Μια ολοκληρωτική προσέγγιση όπως καταλαβαίνουμε δεν μπορεί να μπει σε μια τέτοιου είδους ατέρμονη φιλοσοφική διαμάχη αλλά αντίθετα το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δεχθεί και τις δύο πλευρές ως αληθινές και πραγματικές. Η δεύτερη παρατήρηση είναι πως το 'εγώ', το 'εμείς', το 'αυτό' και το 'αυτά' μπορούν να ειπωθούν και ως η 'Μεγάλη Τριάδα' της τέχνης, της ηθικής και της επιστήμης, αφού το 'αυτό' και το 'αυτά' είναι και τα δύο αντικειμενικά, και έτσι φτάνουμε στην πλατωνική θεωρία του 'Ωραίου, του Αγαθού και του Αληθινού'. Επομένως μερικές φορές μπορεί να μιλάμε για τις αριστερές πλευρές μόνο ή για τις δεξιές πλευρές μόνο, ή για ένα από τα τρία της Μεγάλης Τριάδας αλλά πάντα θα έχουμε στο νου μας πως πρόκειται για μία από τις τέσσερις θεμελιώδεις διαστάσεις της πραγματικότητας και του Κόσμου. Η ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης διαφοροποίησε τους τρεις βασικούς πολιτισμικούς τομείς αξιών- την τέχνη, την ηθική και την επιστήμη- και έτσι τους επέτρεψε να ακολουθήσουν τις δικές του αλήθειες με ξεχωριστούς τρόπους. Όπως είδαμε παραπάνω στο μοντέλο των τεσσάρων τεταρτημορίων του Wilber αυτή η βασική τριάδα δεν είναι άλλο από τις τέσσερις διαστάσεις της ύπαρξης. Εσωτερική-υποκειμενική έκφραση, εσωτερική-διυποκειμενική αλήθεια, και εξωτερική ορθότητα.

Το Άνω Αριστερό Τεταρτημόριο (ΑΑΤ) μελετάτε από τις διάφορες σχολές της ψυχολογίας και ο Wilber μελετώντας όλες τις βασικές σχολές αλλά και τις δεκάδες συμπληρωματικές θεωρίες προτείνει μια σύνθεση που ονομάζει 'ολοκληρωτική ψυχολογία' στο ομώνυμο βιβλίο του. Το ΑΔΤ μελετάτε από την βιοχημεία, την νευροψυχολογία και τις λεγόμενες 'σκληρές επιστήμες' (οργανικές εγκεφαλικές δομές, νευρομεταδότες ή διαβιβαστές, κτλ.) Σε αυτό ακριβώς το σημείο γίνεται καθαρή και η κριτική για την υπεραπλούστερη, αναγωγή και την υποβίβαση που επιχειρούν οι σκληρές επιστήμες του ΑΔΤ στις εσωτερικές συνειδησιακές εμπειρίες που βιώνουμε υποκειμενικά στο ΑΑΤ. Το ΚΑΤ περιλαμβάνει: τις κοινές αξίες, αντιλήψεις, νοήματα, σημασιολογικό περιβάλλον, πολιτιστική πρακτική, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, και όλα τα υπόλοιπα ιδιαίτερα πολιτισμική χαρακτηριστικά που συνθέτουν αυτό που αποκαλούμε κουλτούρα και όσον αφορά την συνειδητότητα βρίσκονται στην δι-υποκειμενική διάσταση. Το ΚΔΤ περιλαμβάνει αντίστοιχα την δι-αντικειμενική διάσταση της συνειδητότητας: δομημένο περιβάλλον, η φύση, καθεστώτα και θεσμοί, τεχνο-οικονομικές δομές και ιεραρχίες, πολιτικά συστήματα, γεωπολιτική, μεταφορές πληροφοριών, κοινωνικές δομές, κ.ο.κ. Μπορούμε να παρατηρήσουμε πως ιστορικά οι πιο γνωστοί θεωρητικοί εστιαζόντουσαν σε ένα από τα τέσσερα τεταρτημόρια αποκλείοντας τα άλλα. Για παράδειγμα στο ΑΑΤ έχουμε τον Φρόυντ, τον Γιούνγκ, τον Πιαζέ, τον Ορομπίντο, τον Πλωτίνο, το Γκοατάμα Βούδα, κ.α. Στο ΑΔΤ τις κλασικές επιστήμες, φυσική, βιολογία, νευρολογία, χημεία, τον συμπεριφορισμό, τον Καρτέσιο, θετικισμό, εμπειριοκρατία, γνωστικές επιστήμες, ψυχιατρική, κτλ. Στο ΚΑΤ τον Thomas Kuhn, Jean Gebser, Max Weber, ερμηνευτική, φαινομενολογία, συγκριτική, ανθρωπολογία, μυθολογία, εθνολογία, deconstructionism, κ.α. Στο ΚΔΤ τον Καρλ Μαρξ, τον Auguste Comte, την θεωρία συστημάτων, τον Ιστό της Ζωής, την θεωρία της Γαίας, contexualism, absolutism, relativism, θεωρία του χάους, κοινωνιολογία, πολιτική θεωρία, γεωπολιτική, κτλ.
Η ολοκληρωτική προσέγγιση μιας θεωρίας του Κόσμου λοιπόν πρέπει να λαμβάνει υπ' όψιν τουλάχιστον τα τέσσερα αυτά τεταρτημόρια-διαστάσεις με τις οποίες εκδηλώνεται και μελετάτε ο άνθρωπος, η συνειδητότητα και ο Κόσμος αλλά ταυτόχρονα και όλα τα στάδια-επίπεδα από τα οποία περνά στην εξέλιξή του. Το ολοκληρωτικό μοντέλο λοιπόν που προτείνει ο Wilber ως βάση αυτής της 'μέγα-θεωρίας' του Κόσμου (χρησιμοποιώντας την σημειολογία της επιστήμες) ή 'μέτα-θεωρίας' (χρησιμοποιώντας τον μεταμοντερνισμό) είναι 'ολο-τεταρτημόριο, ολο-επίπεδο'.

Μπορούμε να πούμε λοιπόν πως όπως στην βιοχημεία παρατηρούμε το σημαντικότατο εγχείρημα χαρτογράφησης όλων των ανθρώπινων γονιδίων, έτσι και η θεωρία και η έρευνα της εξελικτικής ψυχολογίας βρίσκεται στο σημαντικότατο παρόμοιο εγχείρημα χαρτογράφησης της ανθρώπινης συνειδητότητας, όλων των καταστάσεων, τύπων, επιπέδων, σταδίων, δομών, μιμημάτων, κυμάτων, κτλ. του φάσματος και της εξέλιξης της ανθρώπινης συνειδητότητας ατομικά και συλλογικά. Αυτός ο συνολικός χάρτης είναι το μοντέλο της ψυχολογικής διάστασης της θεωρίας του Κόσμου. Με βάση αυτόν τον χάρτη θα προστεθούν και τα ευρήματα από τους άλλου κλάδους της γνώσης όπως η φυσική, η βιολογία, η κοινωνιολογία, η θρησκειολογία που αντιστοιχούν στις υπόλοιπες διαστάσεις του Κόσμου.

Διαστάσεις και επίπεδα: Τα επίπεδα αναφέρονται στις κατακόρυφες δομές ενώ οι διαστάσεις αναφέρονται στις οριζόντιες όψεις. Συγκεκριμένα, οι τέσσερις θεμελιώδης διαστάσεις είναι η προθεσιακή (εσωτερική-ατομική), η πολιτισμική (εσωτερική-συλλογική), η συμπεριφορική (εξωτερική-ατομική) και η κοινωνική (εξωτερική-συλλογική), ή αλλιώς το υποκειμενικό-εγώ, το διυποκειμενικό-εμείς, το αντικειμενικό-αυτό και το διαντικειμενικό-αυτά. Τα πέντε θεμελιώδη επίπεδα είναι: ύλη, σώμα, διάνοια, ψυχή και πνεύμα.

Πιο λεπτομερή παράδειγμα του ΑΑΤ: (αναφορά στο outline of integral psychology) Άνω-αριστερό τεταρτημόριο (ΑΑΤ): εσωτερική-ατομική συνειδητότητα. Περιέχει ένα φάσμα σταδίων (ή επίπεδα ή κύματα ανάπτυξης), περιέχει επίσης πολλά διαφορετικά ρεύματα (ή γραμμές ανάπτυξης, διαφορετικές υποομάδες όπως: γνωστική, ηθική, συναισθηματική, γλωσσική, κιναισθητική, σωματική, διαπροσωπική, καλλιτεχνική τάση-ταλέντο, δημιουργικότητα, προσαρμογή, επικοινωνία, κοσμοαντίληψη, αυτοάμυνα, ενσυναίσθηση, θρησκευτική πίστη, ψυχοσεξουαλικότητα, αλτρουισμό), περιέχει επίσης διαφορετικές καταστάσεις συνειδητότητας (εγρήγορση, ονειρική κατάσταση, βαθύς ύπνος, τροποποιημένες & ασυνήθιστες καταστάσεις, διαλογιστικές καταστάσεις, πνευματικά βιώματα, εκστατικές εμπειρίες, παραψυχικά φαινόμενα), και τέλος περιέχει διαφορετικούς τύπους συνειδητότητας (ή πιθανές τάσεις σε κάθε επίπεδο, όπως τύποι προσωπικότητας, διαφορές συμπεριφοράς μεταξύ των φύλλων).
Τα στάδια ή επίπεδα ανάπτυξης χρησιμοποιώντας την κλασσική δυτική ορολογία είναι τα εξής πέντε: ύλη, σώμα, νους, ψυχή, πνεύμα. Ο φιλόσοφος Jean Gebser αναφέρει τα εξής: αρχαϊκό, μαγικό, μυθικό, ορθολογικό, ολοκληρωμένο. Ο Don Beck στην ΣΔ αναφέρει όπως είδαμε τα εξής: ενστικτώδες, μαγικό, εγωκεντρικό, μυθικός εαυτός, επιλεκτικός εαυτός, ευαίσθητος εαυτός, ολοκληρωμένος εαυτός, ολιστικός εαυτός. Ο Wilber θα προσθέσει από την προαιώνια φιλοσοφία, τον μυστικισμό και τις πνευματικές παραδόσεις τα υπερπροσωπικά επίπεδα που βασικά μπορούν να χωριστούν στα εξής τέσσερα ανώτατα: ψυχικό, λεπτοφυές, αιτιατό, μη-δυϊκό. Ένα από τα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά των ρευμάτων είναι πως αναπτύσσονται με σχετικά ανεξάρτητο τρόπο. Έτσι από τον μεγάλο όγκο πληροφοριών από τις έρευνες μπορούμε να ισχυριστούμε και την εξής γενίκευση (που έτσι κι αλλιώς την παρατηρούμε στην καθημερινότητα συνεχώς και επομένως είναι σε συμφωνία με την κοινή αίσθηση): μπορεί κάποιος να βρίσκεται σε σχετικά υψηλό επίπεδο ανάπτυξης σε μερικά ρεύματα, σε μεσαίο επίπεδο σε κάποια άλλα και σε χαμηλό επίπεδο σε άλλα. Με αυτή την παρατήρηση ρίχνουμε αρκετό φως στο γεγονός, για παράδειγμα, πως μερικοί πνευματικοί δάσκαλοι μπορεί να έχουν αναπτύξει εξαιρετικά ορισμένες ικανότητες όπως διαλογιστική επίγνωση και γνωστική ευφυία αλλά να παρουσιάζουν ασήμαντη ή και παθολογική ανάπτυξη σε άλλες ικανότητες όπως την διαπροσωπική, την ψυχοσεξουαλική, την εξουσία, το κέρδος, κτλ. Ένα άλλο παράδειγμα μπορούμε να δούμε παρατηρώντας τις πνευματικές παραδόσεις (Σαμανισμό, Βουδισμό, Χριστιανισμό, κτλ.) όπου οι πρακτικές που προτείνουν μπορεί να επιδρούν θετικά και να αναπτύσσουν ορισμένες πτυχές του ατόμου αλλά να αφήνουν ανέπαφες ή ακόμα και να δημιουργούν παθολογίες σε άλλες πτυχές. Από την άλλη, λόγω ακριβώς αυτής της παρατήρησης από την έρευνα και την εξειδίκευσή της σε τόσους τομείς, ικανότητες, προσόντα, κτλ. έχει προκύψει και η ιδέα της Ολοκληρωτικής Πρακτικής Μεταμόρφωσης (ΟΠΜ- integral transformative practice) που προτείνει την παράλληλη και συστηματική άσκηση σε όσα περισσότερα ρεύματα είναι δυνατόν για την καλύτερη ισορροπία του ανθρώπου συνολικά. (προέκταση αυτής της ιδιότητας των ρευμάτων αναλύει και στο ΚΕΦ6) Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τύπων που αναφέρει ο Wilber είναι το εννεάγραμμα (enneagram). Άλλα γνωστά συστήματα τύπων είναι οι έξι τύποι προσωπικότητας του ψυχολόγου J.L. Holland, το τεστ προσωπικότητας των Myers-Briggs, και οι τύποι του Γιούνγκ. Το εννεάγραμμα θεωρείτε ένα σύστημα αυτογνωσίας που υπήρχε αρκετούς αιώνες αλλά στην σύγχρονη εποχή έγινε γνωστό από τον αρμένιο πνευματικό δάσκαλο Γκουρτζίεφ. Ο χιλιανός ψυχολόγος Oscar Ichazo το πήρε αρχικά από τον Γκουρτζίεφ αλλά η ομάδα του με τον ψυχίατρο Claudio Naranjo και τον ψυχοθεραπευτή Almaas το έχουν εξελίξει κατά έναν δικό τους τρόπο αφομοιώνοντας δικά τους στοιχεία εμπειρικά και γνωστικά. Επίσης υπάρχει και ένας τρίτος γνωστός κύκλος θεωρητικών που του έχουν δώσει μια επίσης διαφορετική ερμηνεία: Don Riso και Helen Palmer. Τελευταία μιλά για τις καταστάσεις λέγοντας πως η έρευνα έχει δείξει πως όλοι οι άνθρωποι στο ώριμο εγωϊκό επίπεδο μπορούν να έχουν μια τροποποιημένη, ασυνήθιστη ή εκστατική εμπειρία- αυτές που παραδοσιακά αποκαλούμε πνευματικές ή θρησκευτικές ανώτερες εμπειρίες, αλλά κάνει εδώ την βασική διαχώριση μεταξύ προσωρινών κορυφαίων εμπειριών και μόνιμης προσαρμογής στο ανώτερο επίπεδο. Οι πρώτες μπορούν να συμβούν ξαφνικά καθώς βρισκόμαστε στο εγωϊκό επίπεδο ενώ οι δεύτερες μπορούν να συμβούν μόνο αν περάσουμε στην τριτοβάθμια συνειδητότητα και στα μετα-συμβατικά επίπεδα (μόνο ύστερα από πολύχρονη, εντατική, συστηματική, αφοσιωμένη άσκηση). Στην μέση όλων αυτών βρίσκεται ο εαυτός! Μέχρι εδώ έχουμε μιλήσει για την χαρτογράφηση μιας ολοφασματικής συνειδητότητας και μιας ολοκληρωτικής προσέγγισης της θεωρίας του Κόσμου αλλά δεν έχουμε αναφερθεί στον χαρτογράφο τον ίδιο! Οι εκατοντάδες επιστημονικές έρευνες που έχουν γίνει το τελευταίο μισό του αιώνα πάνω στις μεταμορφωτικές πρακτικές (διαλογισμό και άλλες πνευματικές πρακτικές) έχουν όλες βγάλει καταρχήν το εξής συμπέρασμα: η ίδια η συνειδητότητα του χαρτογράφου πρέπει να μεταμορφωθεί, να ανέβει σε ανώτερο επίπεδο για να μπορέσει να προσεγγίσει, να κατανοήσει και να χαρτογραφήσει σωστά τα ανώτερα επίπεδα. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να χαρτογραφήσουμε ένα μέρος στο οποίο δεν έχουμε επισκεφθεί οι ίδιοι ακόμα και αν αυτό βρίσκεται εντός του μυαλού μας! Εδώ μπαίνει και το θέμα της ΟΠΜ. Η παραπάνω ανασκόπηση του ΑΑΤ είναι η βασική θέση αυτού που αποκαλεί ο Wilber 'ολοκληρωτική ψυχολογία'.

ΚΕΦ4: Επιστήμη και Θρησκεία

Ποιες είναι οι πιο συνήθης θέσεις που επικρατούν σήμερα για την σχέση επιστήμης και θρησκείας?

Η επιστήμη αποκηρύσσει την θρησκεία. Ο ακραίος επιστημονισμός και υλισμός της εποχής μας.
Η θρησκεία αποκηρύσσει την επιστήμη. Ο ακραίος φονταμενταλισμός και η παραδοσιαρχία.
Επιστήμη και θρησκεία ασχολούνται με διαφορετικούς τομείς ύπαρξης και άρα μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά. Σε αυτή την θέση μπορούμε να ξεχωρίσουμε δυο εκδοχές, μια πιο ισχυρή και μια πιο σθεναρή. Η ισχυρή θέση με βασική θεωρία την 'Μεγάλη Αλυσίδα του Είναι' (Great Chain of Being) και θεωρητικούς όπως τον Πλωτίνο, τον Καντ, τον Schelling, τον Ananda Coomaraswamy, τον Whitehead, τον Huston Smith- για να αναφέρουμε μερικούς χαρακτηριστικούς εκπροσώπους. Υποστηρίζουν πως η πραγματικότητα συνίσταται από διαφορετικές διαστάσεις, σφαίρες, βασίλεια, και η επιστήμη πραγματεύεται τα κατώτερα ενώ η θρησκεία τα ανώτερα. Αποτελούν όμως ισότιμα μέρη της συνολικής πραγματικότητας και αφήνουν άπλετο χώρο για την ενοποίησή τους. Η ασθενής εκδοχή έχει χαρακτηριστικό της τον ισχυρισμό του Stephen Gould περί 'μη αλληλεπικαλυπτόμενων αρχών'. Η θρησκεία και η επιστήμη δεν μπορούν ποτέ να ενοποιηθούν διότι πραγματεύονται τελείως διαφορετικές πραγματικότητες. Αυτή είναι μια συνήθης στάση του επιστημονικού κόσμου στις μέρες μας πάνω στο λεπτό και δύσκολο αυτό θέμα, αποδίδοντας στην επιστήμη ό,τι μπορεί αυτή μέχρι στιγμής να αποδείξει αντικειμενικά και ό,τι περισσεύει το αποδίδουν στον Θεό χωρίς να ασχολούνται με αυτό.
Η επιστήμη δίνει επιχειρήματα για την ύπαρξη του πνεύματος. Εδώ και πάλι έχουμε δύο παραλλαγές της θέσης αυτής: από την μία αυτό που έχει ονομαστεί 'φυσική θεολογία' και από την άλλη η 'θεολογία της φύσης΄. Στην πρώτη το Πνεύμα ανευρίσκεται απευθείας από την επιστημονική ερμηνεία της φύσης και επομένως υποστηρίζει πως τα επιστημονικά δεδομένα και ανακαλύψεις καταδεικνύουν με άμεσο τρόπο τα πνευματικά φαινόμενα και την ύπαρξη του Θεού/Θεάς. Η πρώτη αυτή θέση υποστηρίζει όμως πως είναι μονόδρομη και πως η πνευματικότητα αντίστοιχα δεν μπορεί να παρέχει επιστημονικά επιχειρήματα για την φύση της ύπαρξης και της ζωής. Αυτή η θέση είναι συγγενική και την τρίτη που είδαμε παραπάνω και είναι δημοφιλής μεταξύ πολλών εναλλακτικών θεωρητικών που μιλούν για ένα νέο πρότυπο (new paradigm) προς υποστήριξη του μυστικισμού. Αντίθετα η θεολογία της φύσης δέχεται το εξ' αποκάλυψη Πνεύμα και ερμηνεύει την φύση με θρησκευτικούς όρους.
Η επιστήμη δεν είναι η απόλυτη-αντικειμενική γνώση του Κόσμου αλλά μια από τις πολλαπλές ερμηνείες με την ίδια εγκυρότητα που έχει και η τέχνη ή η ποίηση για παράδειγμα. Αυτή είναι η κλασική ακραία μεταμοντέρνα πλουραλιστική θέση της αποδόμησης η οποία είναι πιο δημοφιλής στους ακαδημαϊκούς κύκλους τις τελευταίες δεκαετίες και στην ελίτ της διανόησης. Όπως στον μεσαίωνα ήταν ταμπού να μιλάει κάποιος για την επιστήμη έτσι και η μεταμοντέρνοι έχουν ταμπού να μιλούν για την θρησκεία.

Ο Wilber κάνει τις εξής παρατηρήσεις πάνω σε αυτό το θέμα:

Υποστηρίζει την ισχυρή θέση 3 και την θέση 4 αν την δούμε όμως όχι ως μονόδρομο αλλά αμφίδρομα.
Παρατηρεί πως όλες οι παραπάνω θέσεις αφήνουν στο περιθώριο τον πυρήνα της θρησκείας που είναι η άμεση βιωματική πνευματική εμπειρία- που είναι κατά βάση διαισθητικής φύσης και επομένως μη-απτή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ενδείξεις στον ηλεκτρονικό και μαγνητικό εγκεφαλογράφο των διαλογιζομένων που καταρρίπτει αμέσως τον ισχυρισμό περί μη αλληλεπικάλυψης θρησκείας και επιστήμης.
Η ολοκληρωτική προσέγγιση που παραθέτει για την καλύτερη δυνατή συμφιλίωση και ενοποίηση της επιστήμης με την θρησκεία είναι ο συνδυασμός της Μεγάλης Αλυσίδας του Είναι με τα τέσσερα τεταρτημόρια. Ο συνδυασμός αυτός μας φέρνει σε αυτό που αποκαλεί ο Wilber 'χρήσιμη επιστήμη' και βαθιά θρησκεία' (μεταξύ αυτών που χαρακτηρίζει στενή και ευρεία επιστήμη και θρησκεία). Ξεκινά με την διπλή κριτική πως για να καταφέρουμε να συμπεριλάβουμε επιστήμη και θρησκεία πρέπει να διευρύνουμε τον ορισμό που δίνουμε στην πρώτη και να εξειδικεύσουμε τον ορισμό που δίνουμε στην δεύτερη. Η χρήσιμη επιστήμη για τον Wilber πρέπει να έχει τα εξής τρία γενικά κριτήρια: μια ακριβής πρακτική ή υπόδειγμα που μπορούμε να ακολουθήσουμε (1), μια άμεση εμπειρία-κατανόηση που μας δίνει τα επιστημονικά στοιχεία (2), και τον κοινό έλεγχο μεταξύ άλλων ειδημόνων. Η θρησκεία βασικά διαχωρίζεται από την πνευματικότητα- το πρώτο είναι οι θεσμοθετημένες και κατεστημένες μορφές ενώ το δεύτερο είναι η προσωπική βιωματική άμεση εμπειρία. Η πρώτη είναι η οριζόντια, μεταφραστική, θεμιτή, εξωτερική πλευρά του πνεύματος και η δεύτερη είναι η κατακόρυφη, μεταμορφωτική, αυθεντική, εσωτερική πλευρά του πνεύματος.
Η βαθιά πνευματικότητα στην οποία απευθύνεται ο Wilber περιλαμβάνει μια ευρεία επιστήμη των ανωτέρων επιπέδων της ανθρώπινης ανάπτυξης και συνειδητότητας.
Η aqal προσέγγιση του θέματος επιστήμης-θρησκείας τις ενοποιεί σε πολλά διαφορετικά μέτωπα: την βαθιά θρησκεία με την ευρεία επιστήμη, αλλά και την βαθιά θρησκεία με την στενή επιστήμη, και αφήνει χώρο ελεύθερο στην στενή θρησκεία.
Κάνει την εξής πολιτική παρατήρηση: το θέμα μεταξύ θρησκείας και επιστήμης δεν θα διευθετηθεί αν δεν μπορέσουν να συμφιλιωθούν η θρησκεία με τον φιλελευθερισμό! Από πρώτης όψεως ίσως φανεί παράδοξο αλλά ενόψει των πολιτισμικών συγκρούσεων, και των πολέμων που γίνονται εις ονόματι του Θεού έχει επίκαιρη και άμεση σχέση. Η επιγραμματική ιστορική αναδρομή που κάνει ο Wilber εξηγεί αμέσως ποια η σχέση μεταξύ φιλελευθερισμού και θρησκείας. Ο δυτικός Διαφωτισμός ήταν ένα κατεξοχήν αντιθρησκευτικό κίνημα και επέφερε δίκαια και ορθά τον διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους που βασάνισε κυριολεκτικά τον κόσμο του μεσαίωνα. Από την μία λοιπόν οι επιστήμες που γεννήθηκαν από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό ήταν φυσικό να απεχθάνονται κάθε μορφή θρησκευτικού πιστεύω και δόγματος και επομένως να την εξορίσουν οριστικά κρατώντας ανοιχτά μια έντονη αντιθρησκευτική στάση, από την άλλη όμως η θρησκεία συνέχισε ως αντίδραση να 'αφορίζει' την επιστήμη ως 'ασεβή αθεϊσμό', κτλ. Το αποτέλεσμα ήταν μια τιτάνια σύγκρουση κοινωνικών μιμημάτων που επέφερε τουλάχιστον δύο εθνικές επαναστάσεις (Γαλλική και Αμερικανική). Ακόμα και σήμερα η θρησκεία κατά κύριο λόγο ταυτίζεται με τις γαλάζιες μυθικές πεποιθήσεις και δόγματα και η επιστήμη από την άλλη έχει φτάσει στο άλλο άκρο να θεωρεί ταμπού στους κύκλους της οτιδήποτε πνευματικό, να το χαρακτηρίζει αμέσως τσαρλατανισμό, και να έχει επιφέρει έναν ακραίο υλισμό στις θεωρίες της.

Ο φιλελεύθερος Διαφωτισμός κατάργησε την δουλεία, την αριστοκρατία, διαχώρισε την εκκλησία από το κράτος, ανέπτυξε εκπληκτικά τις επιστήμες, έφερε την βιομηχανική και την πληροφορική επανάσταση, κατάργησε τις καταπιεστικές, δεσποτικές κοινωνικές ιεραρχίες, ανέπτυξε την δημοκρατία, τα οποία είναι όλα εξαιρετικά κατορθώματα. Η αρνητική πλευρά όμως είναι αυτό που ονομάζει ο Wilber επιπεδοχώρα: η πεποίθηση πως μόνο τα δεξιόπλευρα τεταρτημόρια είναι πραγματικά, και η αναγωγή οποιονδήποτε αριστερόπλευρων φαινομένων σε εξωτερικούς αντικειμενικούς παράγοντες, ακυρώνοντας οποιαδήποτε έννοια εσωτερικής πραγματικότητας. Επειδή ο φιλελευθερισμός δέθηκε τόσο πολύ ιστορικά με τον επιστημονική υλισμό, έγινε και ο πολιτικός του υπέρμαχος! Το τραγικό αποτέλεσμα να πιστεύουν πως αν ο υποκειμενικός κόσμος ασθενεί, ο καλύτερος τρόπος για να τους βοηθήσουν είναι προσφέροντας υλικο-οικονομική ευημερία με όποιο παράπλευρο κόστος μπορεί αυτό να συνεπάγεται. Η μεγάλη ειρωνεία του φιλελευθερισμού είναι πως δεν αναγνωρίζει ούτε τα προγενέστερα εσωτερικά στάδια που έφεραν τον ίδιο στο προχωρημένο και ανώτερο επίπεδο που βρίσκεται! Ο ίδιος ο φιλελευθερισμός είναι κοσμοκεντρικός αλλά δεν δέχεται τους κοινωνιοκεντρικούς ούτε τους εγωκεντρικούς και δεν τους βλέπει ως τα πρώιμα στάδια του ίδιου του εαυτού. Γι' αυτό το λόγο έχει παρατηρηθεί από ορισμένους αναλυτές πως ο φιλελευθερισμός είναι αυτοκαταστροφικός, με την έννοια πως όσο περισσότερη φιλελεύθερη γίνεται μια κοινωνία, τόσο λιγότερο μπορεί να ακμάσει ο ίδιος ο φιλελευθερισμός! Χωρίς να έχει την επίγνωση των τριών αυτών βασικών σταδίων ο εγωκεντρικός και ο εθνοκεντρικός φιλελεύθερος υπονομεύει τα θεμέλια του ίδιου του κοσμοκεντρικού εαυτού του. (πάνω σε μια απλουστευμένη θεωρία των πολιτικών παρατάξεων αλλά από την ολο-τεταρτημοριακή οπτική δες επίσης τελευταίο κεφάλαιο 'Επέκεινα της Εδέμ' και εισαγωγές Άπαντα)

Μερικά παραδείγματα στενής θρησκείας χρησιμοποιώντας της ΣΔ είναι τα εξής: Πορφυρή θρησκεία: βασίζεται σε μορφές βουντού και μαγείας, Κόκκινη θρησκεία: αρχέτυπες μυθικές δοξασίες και πίστη στις μαγικές δυνάμεις, Γαλάζια θρησκεία: ακολουθεί τον καθιερωμένο, εδραιωμένο και κατεστημένο νόμο και την τάξη κατά γράμμα και καταδικάζει όσους αποκλίνουν. Έχει αυστηρή ιεράρχηση και χρησιμοποιεί την ενοχή για να ελέγχει την κοινωνία. Συνεργάζεται συνωμοτικά με την εξουσία. Παράδειγμα: Μεσαίωνας, Ιερά Εξέταση, κτλ. Πορτοκαλί θρησκεία: θετικισμός και επιστημονικός υλισμός είναι η νέα αντι-θρησκεία. Εμπεριέχει όμως και την πίστη στα ισότιμα δικαιώματα του ανθρώπου ανεξάρτητα φυλής, χρώματος, πίστης, τάξης ή φύλου. Πράσινη θρησκεία: συνεχίζει την πορτοκαλί θέση και επεκτείνει στην καλοσύνη, ευαισθησία και φροντίδα όλων των ψυχών. Δευτεροβάθμια θρησκεία: Ολισμός, κοσμική ενότητα, η γη είναι ένας οργανισμός με συλλογική διάνοια (νουόσφαιρα του Teilhard de Chardin). Τριτοβάθμια θρησκεία: μέσα στην άμεση βιωματική πνευματική εμπειρία διακρίνονται τέσσερα στάδια: ψυχικό (ένα είδος μυστικισμού της φύσης), λεπτοφυές (άμεσο διαισθητικό βίωμα του θεϊκού υποστρώματος της κοσμικής τάξης), αιτιατό (άμεσο διαισθητικό βίωμα της καθ' ολοκληρία άπειρης και απροσδιόριστης φύσης του υποστρώματος της ύπαρξης), μη-δυϊκό (όλα τα προηγούμενα σε Μια Γεύση, εξάλειψη όλων των δυϊσμών).

Ο Wilber παραδέχεται σε κάποιο σημείο πως δίνει περισσότερη έμφαση στην βαθιά πνευματικότητα (την άμεση εμπειρία) και σχεδόν καθόλου στην στενή θρησκεία (οριζόντια μετάφραση που δίνει νόημα στον χωριστό εαυτό).

ΚΕΦ5: Ο πραγματικός κόσμος

Η ολοκληρωτική προσέγγιση σε εφαρμογή: οι βασικοί κλάδοι στους οποίους ο Wilber έχει δει το μοντέλο του να εφαρμόζεται στην πράξη και επομένως μπορούμε να έχουμε μια πρώτη ανάδραση είναι: πολιτική, ιατρική, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, μελέτες συνειδητότητας, συμμετοχική και κοινωνικά δεσμευμένη πνευματικότητα, οικολογία, μειονότητες, unicef, το μέλλον. Όλες οι παρακάτω πηγές, αναφορές και κλάδοι βρίσκονται ήδη σε συνεργασία με το ινστιτούτο του Wilber και εφαρμόζουν το μοντέλο του στην πράξη. Όλα τα παρακάτω λοιπόν κατά μία έννοια είναι και το ιστορικό ίδρυσης και εδραίωσης του ινστιτούτου. (στο άρθρο εισαγωγή στο έργο του Wilber αναφέρονται επίσης περισσότερα για το Ινστιτούτο)

1. Πολιτική: Το πρώτο βήμα προς μια ολοκληρωτική προσέγγιση της πολιτικής θεωρίας είναι ο συνδυασμός των θετικών στοιχείων και των φιλελεύθερων και των συντηρητικών. Στην απλή ερώτηση 'τι φταίει για την ανθρώπινη δυστυχία?' οι μεν κατηγορούν τους εξωτερικούς κοινωνικούς θεσμούς, ενώ οι δε τους εσωτερικούς παράγοντες. Όπως βλέπουμε στην aqal προσέγγιση υπάρχουν πράγματι και υποκειμενικές αλλά και αντικειμενικές αλήθειες και φαίνεται ξεκάθαρα εδώ πως οι κλασικοί αυτοί δύο πολιτικοί πόλοι εκπροσωπούν αυτές τις δύο διαστάσεις. Πρέπει συνεπώς να συμπεριλάβουμε και τους συντηρητικούς εσωτερικούς παράγοντες (αξίες, νόημα, ήθη, ανάπτυξη συνειδητότητας, θεσμοί, ισότητα, δικαιοσύνη για όλους, κτλ.) και τους φιλελεύθερους εξωτερικούς (οικονομικές συνθήκες, υλική ευημερία, τεχνολογική πρόοδος, κοινωνική πρόνοια, περιβάλλον, κτλ). Με την παραπάνω απλή εξήγηση και διαχωρισμό γίνεται φανερή η σημερινή σύγχυση των αριστερών και των δεξιών πολιτικών κομμάτων. Από την μία μπορούμε να το δούμε ως 'ισοπέδωση' και 'ομοιογενοποίηση' μπροστά στο κοινό οικονομικό συμφέρον- όπως είναι και η συνήθης κριτική, αλλά από την άλλη μπορούμε να συμπεράνουμε πως αυτή η σύγχυση οφείλεται στο γεγονός πως και οι αριστεροί και οι δεξιοί φτάνουν σιγά-σιγά στην πιο ώριμη θέση να δουν πως τα θετικά και των δύο πλευρών είναι εξίσου σημαντικά! Αυτό φυσικά δεν τους κάνει να απαρνηθούν την θέση τους (για να μην αναφερθούμε στα πολιτικά τους πιστεύω) αλλά τουλάχιστον η τάση προς το κέντρο δείχνει την διαλεκτική που παλεύει να μπει σε εφαρμογή, το γνωστό στην πολιτική θεωρία ως Third Way και Third Wave.
Το δεύτερο βήμα είναι να κατανοήσουμε πως υπάρχουν στάδια ή επίπεδα του υποκειμένου, πως η συνειδητότητα εξελίσσεται. Μερικές από τις πιο αναγνωρισμένες πηγές πάνω σε αυτό όπως έχει αναφέρει επανειλημμένα ο Wilber και είναι οι κεντρικές τους πηγές είναι οι εξής: Jane Loevinger, Robert Kegan, Clare Graves, Don Beck, μεταξύ άλλων. Η πιο απλοποιημένη και γενικευμένη μορφή που προτείνει να χρησιμοποιήσει στην ανάλυση αυτή είναι τα εξής τρία γενικότερα στάδια: προσυμβατικό-εγωκεντρικό, συμβατικό-κοινωνιοκεντρικό, μετασυμβατικό-κοσμοκεντρικό. Μερικές κεντρικές πηγές που εφαρμόζουν το μοντέλο του στην πολιτική θεωρία και είναι μέλη του ινστιτούτου είναι: Jack Crittenden 'beyond individualism', Jim Garrison- president of the State of the World Forum, Michael Lerner 'politics of meaning', Don Beck & Chris Cowan 'spiral dynamics', Sprecher 'the future of the third way', Chickering 'beyond left and right', κ.α.

2. Διακυβέρνηση: Το Σύνταγμα κάθε χώρας είναι το αποκορύφωμα της φιλοσοφίας της πάνω στην διακυβέρνηση και εκφράζει τα ανώτερα ιδανικά και την αποκορύφωση της πρωτοβάθμιας συνειδητότητας. Με αυτή την έννοια το Σύνταγμα είναι ο 'βηματοδότης μεταμόρφωσης' υποστηρίζοντας και ενθαρρύνοντας την εθνοκεντρική συλλογική εξέλιξη. Τώρα όμως με τα οικουμενικά θέματα διακυβέρνησης γίνεται φανερή η ανάγκη προσαρμογής προς τα κοσμοκεντρικά δευτεροβάθμια επίπεδα, και εντός κάθε κράτους αλλά και για τα διεθνή θέματα. Ένα παράδειγμα κριτικής ανάλυσης με την ολοκληρωτική προσέγγιση βλέπουμε παρακάτω στην UNICEF και τον ΟΗΕ. UNICEF: Μια ομάδα συμβούλων της UNICEF με το όνομα 'iSchaik' έχουν κάνει μια σειρά από παρουσιάσεις με τίτλο 'Ομάδες Ανάπτυξης' και χρησιμοποιούν την ολοκληρωτική προσέγγιση και το aqal μοντέλο και προτείνουν πως τέτοιοι διεθνής οργανισμοί βοήθειας πρέπει να κινηθεί και να δομηθεί ακολουθώντας αυτό το μοντέλο, καταρχάς για λόγους βιωσιμότητας. Τονίζουν χαρακτηριστικά «διεργασίες ανάπτυξης, αλλαγής και μεταρρύθμισης χωρίς την βασική κατανόηση της φύσης της εξέλιξης και του ανθρώπου έχουν λιγότερες πιθανότητες επιτυχίας» Παρατηρούν πως και οι οργανισμοί όπως η UNICEF και ο ΟΗΕ έχουν πέσει στο παρελθόν στην 'παγίδα της επιπεδοχώρας' και οι δραστηριότητές τους αφορούσε μόνο τα δεξιά τεταρτημόρια και επομένως έβλεπαν μόνο τις εξωτερικές ανάγκες των ανθρώπων και αγνοούσε τις εσωτερικές. Ειδικά στο επίπεδο αυτό της οικουμενικής δραστηριοποίησης γίνεται φανερή η θεωρητική αλλά και πρακτική ανάγκη πιο ολοκληρωμένης χαρτογράφησης του κόσμου (αυτό που θα αναλύσει στο ΚΕΦ6). Ο Edwin Firmage, αναγνωρισμένη αυθεντία στο συνταγματικό και διεθνές δίκαιο και στον έλεγχο των πυρηνικών όπλων- καταλήγει χαρακτηριστικά: «η νομοθεσία μπορεί να βοηθήσει αλλά δεν λύνει το πρόβλημα. Το θέμα είναι πως μπορείς να αλλάξεις τις ψυχές των ανθρώπων! Εκεί πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση…»

3. Ιατρική: Η ιατρική είναι πράγματι ένας από τους πρώτους κλάδους στον οποίο έχει άμεση εφαρμογή το AQAL μοντέλο του Wilber, έχει υπάρξει ο κλάδος που τον ενδιέφερε περισσότερο μετά την ψυχολογία και την πνευματικότητα (από ότι καταλαβαίνω). Δύο κεντρικές πηγές μελετών που αναφέρει πως εφαρμόζουν το μοντέλο του στην ιατρική θεωρία και είναι μέλη του ινστιτούτου: John Astin 'the integral philosophy of Ken Wilber: contributions to the study of complementary, alternative and conventional medicine', και Larry Dossey 'the great chain of healing: towards an integral vision of medicine'.

4. Επιχειρήσεις: Αμέσως μετά σε προτεραιότητα φαίνεται να έχουν οι επιχειρήσεις. Με το βιβλίο ΣΟΠ δέχθηκε μεγάλη ανταπόκριση από στελέχη επιχειρήσεων και οργανισμών πως τους βοηθούσε πολύ. Από την άλλη στην Αμερική η εναλλακτική κοινότητα επειδή ακριβώς γνωρίζει πολύ καλά την δύναμη του χρήματος και του κεφαλαίου, δεν υποτιμά ούτε αναθεματίζει τις πετυχημένες επιχειρήσεις αλλά προσπαθεί να τις βελτιώσει εκ των έσω, συμβουλεύοντας τα στελέχη, αλλά και προσπαθώντας να παράγει εγχειρίδια που να υποστηρίζουν πως πράγματι μια πετυχημένη οικονομικά επιχείρηση μπορεί να είναι και υγιής ηθικά, οικολογικά, κτλ. Στην θεωρία του business management ο Daryl Paulson στο βιβλίο του 'management: a multidimensional-multilevel perspective' χρησιμοποιεί το μοντέλο του Wilber για να συνθέσει μια ολοκληρωτική προσέγγιση στην θεωρία διοίκησης επιχειρήσεων και ηγεσίας. Η λίστα με τις αναφορές εξεχόντων μελών σε επιχειρήσεις ανά τον κόσμο είναι ακόμα πιο μεγάλη από τις παραπάνω!… Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τον Leo Burke, διευθυντή του πανεπιστημιακού κολεγίου της Μοτορόλα, ο οποίος εποπτεύει την εκπαίδευση περίπου 20.000 μάνατζερ ανά τον κόσμο, τον Don Beck ο οποίος ως σύμβουλος του Νέλσον Μαντέλα βοήθησε στην επίλυση του Άπαρχαϊντ στην Νότια Αφρική, Erik Klein (awakening corporate soul), Geoffrey Gioja, John Forman, Ian Mitroff (a spiritual audit of corporate America), κ.α.

5. Εκπαίδευση: Βασικά μια ολοκληρωτική προσέγγιση στην εκπαίδευση θα προσπαθούσε να τονίσει την 'πρώτιστη οδηγία' (prime directive) της ΣΔ, ότι δηλαδή η υγεία ολόκληρου του σπειρώματος είναι πιο σημαντική από την διατήρηση του ενός ή του άλλου μιμήματος, δηλαδή με άλλα λόγια η εκπαίδευση πρέπει να τονίζει πάνω από όλα πως υπάρχουν επίπεδα συνειδητότητας και πως όλα έχουν κάτι απαραίτητο που συνεισφέρουν αλλά και μια παθολογία αν εμμείνουμε σε κάποιο από αυτά.

6. Μελέτες συνειδητότητας: Μια κεντρική πηγή πάνω σε ολοκληρωτική προσέγγιση της μελέτης της συνειδητότητας είναι των Francisco Valera & Jonathan Shear στο βιβλίο 'the view from within', καθώς και πολλά από τα άρθρα του 'journal of consciousness studies'. Ο Wilber έχει ασχοληθεί με αυτό το θέμα στο βιβλίο 'ολοκληρωτική ψυχολογία' καθώς και στα συνέδρια του Institute of Noetic Science.

7. Συμμετοχική και κοινωνικά δεσμευμένη πνευματικότητα: Το aqal μοντέλο σε αυτή την περίπτωση προϋποθέτει να λάβουμε υπ' όψιν από την μία και τις τέσσερις πλευρές της πνευματικότητας (εσωτερική βιωματική εμπειρία-1, εξωτερική αντίστοιχη λειτουργία του οργανισμού-2, πολιτισμική πρακτική που χρησιμοποιείται-3 και θρησκευτικοί τύποι που το υποστηρίζουν και το εκφράζουν-4), και από την άλλη αναγνωρίζει όλα τα ανώτερα πνευματικά στάδια- επίπεδα της συνειδητότητας (ψυχικό, λεπτοφυές, αιτιατό, μη-δυϊκό). Στα κάτω-συλλογικά τεταρτημόρια όμως απαιτείται άλλου είδους εργασία- αυτό που ονομάζει 'συμμετοχική και κοινωνικά δεσμευμένη πνευματικότητα'- η οποία από την μία δουλεύει προς τον διάλογο όλων των θρησκειών και πνευματικών παραδόσεων, και από την άλλη προσφέρει κοινωνικό έργο.

8. Οικολογία: Η aqal προσέγγιση στην οικολογία μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε την φυσιόσφαιρα, την βιόσφαιρα, την νοόσφαιρα, και την θεόσφαιρα (που ουσιαστικά είναι η 'Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης' με οικολογική ορολογία) στην σωστή θέση τους μέσα στον Κόσμο, δίνοντας την απαιτούμενη σημασία στην βιόσφαιρα χωρίς όμως να ανάγουμε τα πάντα σε αυτήν- που κατά την γνώμη του Wilber είναι και το βασικό σφάλμα των οικο-θεωρητικών του πράσινου μιμήματος. Η ολοκληρωτική προσέγγιση συνδυάζει την οικολογική ενότητα, την θεωρία των συστημάτων, αλλά και την μη-δυϊκή πνευματικότητα χωρίς να χρησιμοποιεί την επίπεδη θεωρία του Ιστού της Ζωής ('web of life' theory).

9. Μειονότητες και αναπτυσσόμενες χώρες: Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε, και που γίνεται φανερό από την θεωρία της Σπειροειδούς Δυναμικής, είναι πως πιο σημαντικό από όλα είναι κατ' αρχήν η ισορροπία όλου του σπειρώματος (όλων των μερίδων του πληθυσμού που βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα συνειδητότητας), και όχι μεμονωμένα η επιβολή του πλουραλισμού, ή των αξιών, ή της πολυπολιτισμικότητας, ή ακόμα και της ολοκληρωτικής θεωρίας όσο ευγενή και αν είναι οι σκοποί τους. Μια κεντρική πηγή πάνω σε αυτόν τον τομέα είναι του Crittenden στο βιβλίο 'Kindred visions'.

10. Το μέλλον: Αυτό που παρατηρεί αρχικά εδώ ο Wilber (και το αναφέρει και αργότερα στην ανάλυση πάνω στον Huntington) είναι πως επειδή ακριβώς τα προϊόντα του ΠΔΤ είναι υλικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους ανεξαρτήτου εσωτερικού επιπέδου, και εδώ βρίσκεται και η ρίζα του μόνιμου εφιάλτη της ανθρωπότητας: η τεχνολογική εξέλιξη που βαδίζει πολύ γρήγορα εφεύρει αντικείμενα (όπως τα όπλα μαζικής καταστροφής) τα οποία εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να μείνουν μόνο στα χέρια αυτών που βρίσκονται και στο κατάλληλο εσωτερικό επίπεδο συνειδητότητας για να τα διαχειριστούν, και έτσι παρατηρούμε το φαινόμενο πως κατώτερα στάδια του σπειρώματος να έχουν στα χέρια τους αυτά τα προϊόντα που σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να τα παράγουν οι ίδιοι. Φαίνεται και εδώ λοιπόν η επιτακτική ανάγκη έμφασης στα αριστερόπλευρα τεταρτημόρια- στην εσωτερική εξέλιξη της συνειδητότητας, ειδικά στις μέρες μας όπου η τεχνολογία μπορεί να αγγίξει κάθε γωνιά του πλανήτη και έτσι να βρεθεί στα σπίτια όλων των προηγούμενων μιμημάτων χωρίς αυτά τα ίδια να έχουν προλάβει να περάσει την διαδικασία εξέλιξης σε αυτό το επίπεδο που θα τους επέτρεπε να παράγουν αυτήν την τεχνολογία από μόνοι τους.
Ιδιαίτερη αίσθηση έχουν προκαλέσει τα πρόσφατα σενάρια σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence), την γενετική, την ρομποτική, και την νανοτεχνολογία. Οι ένθερμοι υποστηριχτές της αναφέρουν πως σε 50 χρόνια ο άνθρωπος δεν θα χρειάζεται πλέον για να λειτουργεί ο πλανήτης! Όχι μόνο αυτό, αλλά και πως η ανθρώπινη συνειδητότητα θα μπορεί να 'φορτωθεί' μέσα σε ένα υπολογιστή- το 'τέλος του άνθρακα και η αφετηρία της σιλικόνης' όπως λένε στην αργό τους (αφού ο άνθρακας είναι η βάση της ανθρώπινης αλυσίδας και η σιλικόνη των υπολογιστών). Το πρόβλημα και εδώ με τους προγραμματιστές η/υ και τους επιστήμονες της ΤΝ είναι πως στην πλειοψηφία τους έχουν μια αφελείς και φτωχή αντίληψη της ανθρώπινης συνειδητότητας, του τι είναι και πως αναπτύσσεται, διότι εστιάζουν αποκλειστικά σε αυτό το επίπεδο και σε αυτό το τεταρτημόριο που παράγει αυτή την τεχνολογία- τον ορθολογισμό, τα μαθηματικά, την στατιστική, κτλ.
Η ηθική λοιπόν κάτω από την οποία κάνουμε έρευνα, παράγουμε τεχνολογία, κτλ. πρέπει να ακολουθεί και αυτή την πνευματική ηθική όπως πολύ καλά έχει εκφράσει ο Δαλάι Λάμα στο βιβλίο του 'ethics for the new millenium' με βασική έμφαση στην αγάπη και την συμπόνια, κάτι που όλοι οι πνευματικοί ηγέτες και συνυπέγραφαν. Πρέπει όμως αμέσως να παρατηρήσουμε πως ακόμα και αυτές οι έννοιες της αγάπης και της συμπόνιας περνούν από τα διάφορα στάδια του σπειρώματος και έτσι έχουμε εγωκεντρικές, εθνοκεντρικές και κοσμοκεντρικές εκδηλώσεις αυτών των εννοιών. Να τονίσουμε λοιπόν εδώ πως οι πνευματικοί ηγέτες μιλούν για την κοσμοκεντρική, μετασυμβατική, ολοκληρωτική αγάπη και συμπόνια που διαφέρει πολύ από τις προηγούμενες.

12. Ολοκληρωτικό Ινστιτούτου: Εκτός από τους παραπάνω κλάδους υπάρχουν και άλλοι τομείς που δεν αναφέρθηκαν και που το ΟΙ συμπεριλαμβάνει: Φεμινισμός, δίκαιο, τέχνες, λογοτεχνική θεωρία, σωφρονιστική μεταρρύθμιση, ΜΜΕ, διπλωματία, κ.α. Συνολικά το ινστιτούτο έχει ξεκινήσει με 400 περίπου κορυφαίους στοχαστές που στον δικό τους τομέα έχουν εργαστεί στην θεωρία και στην εφαρμογή πιο ολοκληρωτικών προσεγγίσεων και το ινστιτούτο αυτό κατ' αρχήν τους φέρνει όλους μαζί στο ίδιο τραπέζι να ανταλλάξουν εμπειρίες, ιδέες, και απόψεις, και να δημιουργήσουν ένα δίκτυο που θα υποστηρίζει και θα συνθέτει όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένες ιδέες και πρακτικές.

ΚΕΦ6: Χάρτες του Κόσμου

Ανά τους αιώνες στοχαστές και φιλόσοφοι έχουν συνθέσει και ταξινομήσει τις διάφορες κοσμοθεωρίες και αντιλήψεις. Πρόσφατα οι μελετητές έχουν επιχειρήσει μια 'επανεξέταση' όλων των διαθέσιμων τύπων και μοντέλων- αυτό που ονομάζεται 'μετα-ανάλυση'. Για παράδειγμα οι Stephen Pepper, Schwartz & Russek αναφέρουν 8 υποθέσεις για τον κόσμο: σχηματικός, μηχανιστικός, αναφορικός, οργανισμικός, υπονοούμενη διαδικασία, κυκλική αιτιότητα, δημιουργική εκτύλιξη, και ενοποιητική ποικιλία. Ενώ ο Samuel Huntington αναφέρει εννέα βασικές πολιτισμικές 'τεκτονικές πλάκες': δυτική (Ευρώπη και Βόρεια Αμερική), λατινο-αμερικανική, αφρικανική, ισλαμική, σινική, ινδουιστική, ορθόδοξη, βουδδιστική, και ιαπωνική (Ωκεανία-Αυστραλία?). Αυτή είναι μια πολύ χρήσιμη και εξαιρετική εργασία πάνω στην χαρτογράφηση-ταξινόμηση των μέχρι τώρα κοσμοθεωριών και αντιλήψεων. Αυτό που λείπει όμως από αυτές είναι τα στάδια-επίπεδα εξέλιξης.
Εισάγοντας την έννοια αυτή της εξελικτικής φύσης του κόσμου και του ανθρώπου και παίρνοντας ως παράδειγμα την Σπειροειδή Δυναμική και την Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης παρατηρούμε και που καταλέγονται οι διάφορες θεωρίες: υλιστικές κοσμοαντιλήψεις όπως του Χομπς και του Μαρξ, η σεξουαλικότητα και ζωτικότητα των Φρόυντ και Μπεργκσόν αναφέρονται στο βιολογικό επίπεδο της ζωής (μπεζ-πορφυρό μίμημα). Η εξουσία του Νίτσε στο κόκκινο μίμημα. Ο ορθολογισμός του Καρτέσιου στο πορτοκαλί. Ο μεταμοντερνισμός του Ντεριντά και του Λυοτάρ στο πράσινο. Ο μυστικισμός της φύσης του Θορώ στο κοραλλί-ψυχικό. Ο θεϊκός μυστικισμός της Αγίας Τερέζας της Άβιλα στο λεπτοφυές. Ο άμορφος μυστικισμός του Μέϊστερ Έκχαρτ στο αιτιατό. Ο μη-δυϊκός μυστικισμός του Ραμάνα Μαχάρσι στο μη-δυϊκό.
Με τα παραπάνω παραδείγματα από μερικούς από τους πιο αναγνωρισμένους στοχαστές του κόσμου θέλουμε να τονίσουμε την θέση πως σε όλα τα επίπεδα υπάρχει μερική αλήθεια. Κάθε επίπεδο έχει μερικές βασικές ορθές απόψεις οι οποίες όχι μόνο χαρακτηρίζουν το επίπεδο αυτό αλλά ενεργούν και ως σημαντικά και απαραίτητα συστατικά για την εξέλιξη προς τα επόμενα-ανώτερα επίπεδα. Με αυτή την έννοια το 'ανώτερα' δεν σημαίνει πως είναι πιο 'σωστά' και το 'κατώτερα' πως είναι 'λάθος'. Αντίθετα, η όλη θεωρία του σπειρώματος και της πρώτιστης οδηγίας όπως έχει εκφραστεί, είναι πως όλες έχουν να μας δώσουν μέρος της αλήθειας και προσθέτουν ορισμένα απαραίτητα συστατικά για την ισορροπία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Το ανώτερο και κατώτερο λοιπόν δεν είναι μια κριτική αξιών (value judgment) όπως φοβάται και αντιδρά έντονα το πράσινο μίμημα. Για παράδειγμα από το μυθικό επίπεδο θέλουμε να διατηρήσουμε την αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου και την δυνατότητα να συμμετέχουμε στην κοινωνία που ζούμε. Το μυθικό επίπεδο επομένως παρέχει νόημα, συνοχή, και φροντίδα σε αυτό το επίπεδο του εγώ.

Ο Wilber συνεχίζει σε αυτό το σημείο να κάνει μια κριτική ανάλυση μερικών από τους πιο γνωστούς μελετητές κοσμοθεωριών: Robert Bellah, Mark Gerzon, Talcott Parsons, Francis Fukuyama, Samuel Huntington, Thomas Friedman, Evelyn Underhill. Με εξαίρεση την τελευταία, από όλα τα άλλα συστήματα λείπει το κατακόρυφο βάθος, η διάσταση των επιπέδων. Παρόλα αυτά για το επίπεδο στο οποίο αναφέρονται είναι πολύ χρήσιμες αρκεί να κρατάμε υπ' όψιν και να αναγνωρίζουμε την ύπαρξη των προηγούμενων και των επόμενων επιπέδων. Αυτό είναι και το μόνο 'σφάλμα' που διατρέχει αυτές τις αναλύσεις.

Η ανάλυση του Huntington είναι σημαντική διότι μας δείχνει με πειστικά στοιχεία και ανάλυση πως κάτω από το κοσμοκεντρικό πορτοκαλί και πράσινο μίμημα που είναι τα πιο ανεπτυγμένα συλλογικά επίπεδα στον κόσμο, υπάρχουν στην ρίζα τους εθνοκεντρικοί πολιτισμοί. Παρόλο δηλαδή που οι πολιτισμοί μας έχουν αναπτύξει ανώτερα ιδεώδη, ο κόσμος εξακολουθεί να βρίσκεται σε διάφορα ποσοστά το πορφυρό, κόκκινο, και γαλάζιο μίμημα. Ο Huntington τα ονομάζει 'πολιτισμικές τεκτονικές πλάκες' διότι συνθέτουν το παγκόσμιο γεωπολιτικό μωσαϊκό και 'πολιτισμικά φράγματα' διότι αντιστέκονται στο συλλογικό πέρασμα προς το πορτοκαλί, πράσινο και τα ανώτερα επίπεδα. Αναφέρει τις εννέα κύριες: δυτική (Ευρώπη και Βόρεια Αμερική), λατινο-αμερικανική, αφρικανική, ισλαμική, σινική, ινδουιστική, ορθόδοξη, βουδδιστική, και ιαπωνική (Ωκεανία-Αυστραλία?). Αυτό που παρατηρεί αρχικά εδώ ο Wilber είναι πως επειδή ακριβώς τα προϊόντα του ΠΔΤ είναι υλικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους ανεξαρτήτου εσωτερικού επιπέδου, και εδώ βρίσκεται και η ρίζα του μόνιμου εφιάλτη της ανθρωπότητας: η τεχνολογική εξέλιξη που βαδίζει πολύ γρήγορα εφεύρει αντικείμενα (όπως τα όπλα μαζικής καταστροφής) τα οποία εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να μείνουν μόνο στα χέρια αυτών που βρίσκονται και στο κατάλληλο εσωτερικό επίπεδο συνειδητότητας για να τα διαχειριστούν, και έτσι παρατηρούμε το φαινόμενο πως κατώτερα στάδια του σπειρώματος να έχουν στα χέρια τους αυτά τα προϊόντα που σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να τα παράγουν οι ίδιοι. Βλέπουμε λοιπόν πως με την εμφάνιση του μοντερνισμού η αυξανόμενη παγκοσμιοποίηση των οικονομικών συναλλαγών έδωσε την πρόσβαση τεχνολογίας σε έθνη που δεν βρίσκονται στο επίπεδο ούτε εσωτερικά ούτε εξωτερικά να τα παράγουν οι ίδιοι και έτσι παρατηρούμε την καταστροφική τους χρήση. Ο χειρότερος εφιάλτης της δύσης λοιπόν γίνεται τα προσυμβατικά, και εθνοκεντρικά κόκκινα και γαλάζια μιμήματα στα χέρια των οποίων πέφτουν τα όπλα μαζικής καταστροφής.

Εδώ ο Wilber συνεχίζει με το να χρησιμοποιήσει την ΣΔ για να κάνει πιο αναδρομική ανάλυση μερικών από των κυριότερων παγκόσμιων συμπλοκών όπως: Νότια Αφρική και απαρτχάϊντ, Βιετνάμ, Σερβικό, Ανατολική-Δυτική Γερμανία, Ψυχρός Πόλεμος και πρώην Σοβιετική Ένωση, ΔΠΠ και ολοκαύτωμα, Κομουνιστική Κίνα.

Τέλος ο Wilber κλείνει αυτό το κεφάλαιο με μια αναφορά στα πνευματικά επίπεδα ή τα ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας πέρα και από το δευτεροβάθμιο επίπεδο. Με αναφορά στο έργο των Evelyn Underhill, Huston Smith, Roger Walsh, Chogyam Trungpa, Michael Murphy, εξηγεί και συσχετίζει την Μεγάλη Αλυσίδα της Ύπαρξης (βασική θεωρία της προαιώνιας φιλοσοφίας), με τα εξελικτικά στάδια της ΣΔ, και ένα κλασσικό ασιατικό σύστημα εσωτερικής εξέλιξης της συνειδητότητας, αυτό των τσάκρας.

Επίπεδο 1: Ύλη, αρχαϊκή αντίληψη, μπεζ μίμημα- πρώτο τσάκρα.
Επίπεδο 2: Βιολογική ζωτική δύναμη, πράνα, συγκινησιακή-σεξουαλική ενέργεια, λίμπιντο, ιlan vital, μαγική αντίληψη, πορφυρό μίμημα- δεύτερο τσάκρα.
Επίπεδο 3: Κατώτερη-πρώιμη διάνοια (ισχύς και συμμόρφωση), μυθική αντίληψη, κόκκινο & γαλάζιο μίμημα- τρίτο τσάκρα.
Επίπεδο 4: Μέση διάνοια (ορθολογισμός, αρχή βαθύτερων συγκινήσεων- ευαισθησία), λογική αντίληψη, πορτοκαλί & πράσινο μίμημα- τέταρτο τσάκρα.
Επίπεδο 5: Ανώτερη διάνοια, νουόσφαιρα, ολοκληρωτική αντίληψη, δευτεροβάθμια μιμήματα (κίτρινο και τιρκουάζ), πρώτα στάδια πνευματικής και υπερβατικής συνειδητότητας- πέμπτο τσάκρα.
Επίπεδο 6: 'Γνώσις' (σοφία), ρίζα αυθεντικών αρχετύπων, λεπτοφυής συνειδητότητα, θεϊκός μυστικισμός (θέωση κατά θρησκείες), τριτοβάθμια αντίληψη (κοραλλί μίμημα)- έκτο τσάκρα.
Επίπεδο 7: Το κενό και ανεκδήλωτο υπόβαθρο της Ύπαρξης, η άβυσσος από την οποία γεννιέται και καταλήγει η ζωή, άμορφος και μη-δυϊκός μυστικισμός, το υπέρτατο ακτινοβόλο πανταχού παρόν Πνεύμα, πέραν κάθε αντίληψης- έβδομο τσάκρα.

Η πρώτη παρατήρηση που κάνει αμέσως ο Wilber πάνω σε αυτό το εξελικτικό, ιεραρχικό σύστημα που μόλις παρέθεσε έχει να κάνει με την δια-επίπεδη συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ τους- μια παρατήρηση που υποστηρίζεται και από τις έρευνες. Βασικά αυτή η δια-επίπεδη συσχέτιση μας λέει το εξής: ένας άνθρωπος σε οποιοδήποτε επίπεδο και αν βρίσκεται το προσωπικό του κέντρο βάρους, η ατομική τους συνειδητότητα, αλλά και σε οποιοδήποτε συλλογικό επίπεδο (πολιτισμικό και κοινωνικό) και αν βρίσκεται, μπορεί να βιώσει αυθεντικά μια 'κορύφωση' (peak experience), μια εκστατική εμπειρία, ή μια τροποποιημένη και ασυνήθιστη συνειδησιακή κατάσταση (altered state of consciousness), οι οποίες να ανήκουν σε ένα από τα τέσσερα ανώτερα-πνευματικά επίπεδα. Αυτή η εμπειρία όσο έντονη και ρεαλιστική αν είναι παραμένει μια προσωρινή, φευγαλέα ματιά αυτής της ανώτερης διάστασης που ονομάζουμε πνευματικά βιώματα. Ο άνθρωπος αυτός θα ερμηνεύσει τις ανώτερες αυτές εμπειρίες του με όρους του επιπέδου στο οποίο βρίσκεται επί του παρόντος το κέντρο βάρος του προσωπικά και κοινωνικό-πολιτισμικά. Όλες αυτές οι ερμηνείες είναι εξίσου αληθινές και έτσι καταλαβαίνουμε πως δημιουργούν μια ποικιλία πολλών διαφορετικών εκφράσεων και ερμηνειών αυτού που αποκαλούμε με τον γενικό όρο πνευματικές-υπερβατικές εμπειρίες. Αν κοιτάξουμε παράλληλα το υποκειμενικό επίπεδο της συνειδητότητας που αντιστοιχεί σε κάθε τσάκρα και το αντικειμενικό επίπεδο που εκφράζεται ή στοχεύει η ανάλυση των θεωρητικών που αναφέραμε παραπάνω, παρατηρούμε πως υπάρχει μια διπλή πραγματικότητα με την έννοια πως μπορεί η κοσμοαντίληψη του Μαρξ ή του Φρουντ να αντιστοιχεί στα επίπεδα 1 και 2, αλλά οι ίδιοι διατύπωσαν αυτές τις θεωρίες λόγω του ανεπτυγμένου επιπέδου 4 στο οποίο βρίσκονταν. Το μοντέλο λοιπόν αυτό ανάλυσης μας επιτρέπει μια αρκετά ξεκάθαρη διπλή δια-επίπεδη ανίχνευση αποφεύγοντας Ευρωκεντρικές προκαταλήψεις.

Αυτό που χωρίζει βασικά την πρώτη από την δεύτερη βαθμίδα συνειδητότητας στο σύστημα της Σπειροειδούς Δυναμικής (ΣΔ) είναι πως για πρώτη φορά καταφέρνει το άτομο να αντιληφθεί προοπτικά ολόκληρο το φάσμα της εσωτερικής ανάπτυξης και να κατανοήσει τον κριτικό και αναγκαίο ρόλο του κάθε σταδίου για την ισορρόπηση όλου του σπειρώματος. Όλοι όσοι βρίσκονται στα πρωτοβάθμια στάδια συνειδητότητας πιστεύουν πως μόνον η δικιά τους κοσμοαντίληψη είναι η σωστή και η καλύτερη και αντιδρούν στις υπόλοιπες.
Μια άλλη παρατήρηση πάνω στην ΣΔ βοηθά στο να μην παρεξηγήσουμε την ανάλυση που γίνεται. Τα στάδια αυτά που περιγράφονται εδώ είπαμε πως είναι αναγκαία για την ανάπτυξη του κάθε ατόμου, δηλαδή με άλλα λόγια το κάθε άτομο που γεννιέται περνά αναγκαστικά από αυτά τα εξελικτικά στάδια. Το μοντέλο αυτό σε καμία περίπτωση δεν υπαινίσσεται καμία 'μαγική' εξάλειψη των κατωτέρων σταδίων και την συλλογική ανύψωση ολόκληρου του κόσμου μόνο στα ανώτερα στάδια. Κάθε στιγμή που λίγα άτομα περνούν από το πρωτοβάθμιο στο δευτεροβάθμιο επίπεδο γεννιούνται πολλά που ξεκινούν από το 1ο. Δυο θέματα έχουν πρώτιστη σημασία λοιπόν: το ένα είναι η υγεία ολόκληρου του σπειρώματος ανά πάσα στιγμή στον χρόνο σε όποιο στάδιο και αν βρίσκονται τα μέλη της, και το δεύτερο είναι η προσπάθεια σταδιακής μετατόπισης του κέντρου βάρους συλλογικά του κάθε πολιτισμού στο επόμενο.

Παίρνοντας το ακραίο υποθετικό στατιστικό παράδειγμα του καθηγητή Phillip Harter, ο Wilber προβαίνει στο να τονίσει πως το λιγότερο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης είναι μια πιο ολοκληρωτική θεώρηση του Κόσμου. Τα εκατομμύρια που λιμοκτονούν, που είναι άστεγοι, χωρίς την βασική υγειονομική περίθαλψη, και η οικολογική κρίση είναι σίγουρα τα σημαντικότερα ανθρωπιστικά ζητήματα. Αυτό που υποστηρίζει όμως είναι πως αν βρεθούν στην δευτεροβάθμια συνειδητότητα όσοι βρίσκονται στην λήψη αποφάσεων θα μπορέσουν να βρουν πιο εποικοδομητικές λύσεις σε αυτά τα πιεστικά προβλήματα. Ο στατιστικός υπολογισμός από την έρευνα του καθηγητή μας λέει πως αν ο πλανήτης αυτή την στιγμή συρρικνωνόταν σε ένα χωριό 100 ατόμων θα είχε τις εξής στατιστικές: 57 θα ήταν Ασιάτες, 21 Ευρωπαίοι, 14 Αμερικανοί, 8 Αφρικανοί, 30 λευκοί, 70 έγχρωμοι, 6 άνθρωποι θα κατείχαν το 59% του παγκόσμιου πλούτου και θα ήταν και οι έξι από τις ΗΠΑ, 80 θα ζούσαν σε κατώτερης ποιότητας κατοικία, 70 θα ήταν αναλφάβητοι, 50 θα υπέφεραν από υποσιτισμό, ένας θα είχε ανώτερη μόρφωση, και ένας θα είχε ηλεκτρονικό υπολογιστή! Γι' αυτό ακριβώς τον λόγο οι βασικές μεταρρυθμίσεις που φαίνεται πως είναι οι πιο επιτακτικές είναι από την μία η υγεία ολόκληρου του πληθυσμού, η διάσωση του πλανήτη, και η προσωπική μεταμορφωτική πρακτική. Η ολοκληρωτική θεώρηση των προβλημάτων απευθύνεται στους κυβερνώντες, στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς, στην κατεστημένη διανόηση, στα ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων και των πολυεθνικών, στους διεθνής οργανισμούς, στους ηγέτες, κτλ.

Όπως έχει παρατηρήσει και μια άλλη ερευνήτρια, η Jenny Wade στο βιβλίο της 'changes of mind', το πορτοκαλί (ευημερία) και το πράσινο (ευαισθησία) μίμημα κατά μία έννοια δεν είναι τόσο ξεχωριστά στάδια συνειδητότητας αλλά μπορούμε να πούμε πως είναι διαφορετικές επιλογές του γαλάζιου μιμήματος (κομφορμισμός) και επομένως το σημαντικό ποσοστό των δύο αυτών σταδίων (40%) μπορεί ανά πάσα στιγμή να κάνει το κβαντικό βήμα στην δευτεροβάθμια συνειδητότητα. Με άλλα λόγια η όλη κριτική πάνω στο 5ο και 6ο επίπεδο γίνεται με σκοπό να βοηθήσει αυτό το άλμα.

ΚΕΦ7: Μία Γεύση

Αναφέρεται στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο (δες ξεχωριστό άρθρο 'εισαγωγή στο έργο του Wilber').

Υποσημειώσεις

1. Πιο αναλυτικά: Πρόκειται για έναν μεγάλο αριθμό του πληθυσμού- περίπου 40 εκατομμύρια- γεννημένοι μεταξύ του 45 και του 55 οι οποίοι ήρθαν σε ωριμότητα στις επαναστατικές δεκαετίες του 60 και του 70. Ονομάστηκαν 'baby boomers', σε ελεύθερη μετάφραση- απότομη αύξηση γέννησης μωρών- λόγω της σημαντικής βελτίωσης των συνθηκών ζωής μεταπολεμικά. Είναι ιδιαίτερη γενιά επειδή ιστορικά βρέθηκε σε τρία πολύ σημαντικά κοινωνικά γεγονότα: την γέννηση της Αμερικανικής κουλτούρας που ακτιβιστικά αντιπαρατάχθηκε στον πόλεμο στο Βιετνάμ (counter-culture), της κομμουνιστικής εισβολής στην Ασία (και επομένως στην μετανάστευση μεγάλου αριθμού ανατολικών πνευματικών δασκάλων στην Αμερική), και την ψυχεδελική επανάσταση των ναρκωτικών πειραματικών ουσιών. Πειραματισμοί με διάφορα ναρκωτικά που έκαναν τον νου να βιώσει διευρυμένες συνειδησιακές καταστάσεις και ασυνήθιστες εσωτερικές διαστάσεις έγιναν σε ευρεία κλίμακα από το μεγαλύτερο μέρος αυτής της γενιάς, από νεαρούς στην ηλικία οι οποίοι μετέπειτα βρέθηκαν σε σημαντικές θέσεις του κατεστημένου κοινωνικο-πολιτικού συστήματος. Με αυτούς τους πειραματισμούς ήταν η πρώτη φορά που μπορούμε να πούμε πως σε τέτοια κλίμακα άνοιξαν άγνωστες πύλες σε εσωτερικές αντιλήψεις αλλά ταυτόχρονα πειραματίστηκαν και με εναλλακτικούς τρόπους ζωής και αμφισβήτησαν τα κατεστημένα πολιτισμικά καθεστώτα της Αμερικάνικης κοινωνίας και αυτού που έχει ονομαστεί ευρύτερα 'δυτικός τρόπος ζωής' (εννοώντας τις αρνητικές πλευρές όπως υλισμό, εκφυλισμό, καταναλωτισμό, μιλιταρισμό, κτλ.). Μια ολόκληρη γενιά που σύντομα εδραίωσε τους δικούς της εναλλακτικούς θεσμούς οι οποίοι μπήκαν σε εφαρμογή αψηφώντας τις ιδεολογίες των παλαιοτέρων. Επομένως βλέπουμε πως αυτή η γενιά είναι ιδιαίτερη διότι κατάφερε να έχει σημαντικές συνέπειες και επιδράσεις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές στην δύση και περισσότερο στις ΗΠΑ. Μια ισχύουσα νέα εναλλακτική μεσαία τάξη έβαλε τις ρίζες της με αυτή την γενιά. Η αντικρουόμενη αυτή κουλτούρα που δημιουργήθηκε ήταν ένα κίνημα το οποίο θεωρείται πλέον πως έφερε μια επανάσταση στην ίδια της αντίληψή μας για την ανθρώπινη συνείδηση και την επιστημονική μελέτη αυτού που ονομάζουμε συνειδητότητα. Με την είσοδο των Ασιατών στην Αμερική άνοιξε μια εντελώς καινούργια εποχή δημοφιλούς ενδιαφέροντος σε διάφορες τεχνικές του διαλογισμού. Με το τέλος της επαναστατικής δεκαετίας του 60 και την ωρίμαση της γενιάς στην δεκαετία του 70, οι εναλλακτικές πνευματικές αυτές πρακτικές έγιναν οι πάγιες και διατηρητέες ηθικές αυτής της γενιάς. Το αποτέλεσμα ήταν πως με τις υγιής αυτές μορφές διεύρυνσης της συνείδησης όχι μόνο ξεπέρασε η γενιά την χρήση των ναρκωτικών μέσων αλλά αφοσιώθηκε συστηματικά και εντατικά στην επιδίωξη και εξέλιξη των εναλλακτικών τρόπων ζωής. Η ουμανιστική ψυχολογία, το κίνημα ανθρωπίνου δυναμικού, οι υπερπροσωπικές μελέτες, το ρεύμα 'new age', τα φεμινιστικά και οικολογικά κινήματα και οργανισμοί, η ευαισθητοποίηση στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μερικά από τα σημαντικά και χαρακτηριστικά κοινωνικών ρευμάτων αυτής της γενιάς.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

'Οι Μποντισάτβας πρέπει να γίνουν πολιτικοί'
Από μια συνέντευξη που έδωσε ο Wilber στον Frank Visser το '95 εξηγεί την πορεία που ακολούθησε η μελέτη του και πως ο ένας κλάδος της γνώσης φέρνει και συνδέει αναπόφευκτα τον άλλον, και εν τέλει πως συνδέονται τα δυο φαινομενικά αντιφατικά άκρα: οι αφυπνισμένοι πνευματικοί ασκητές (μποντισάττβας) και οι πολιτικοί!…

Βασικά παρατηρούμε πως η υπερπροσωπική ψυχολογία βρίσκεται αυτή την στιγμή ακόμα στην διαδικασία διεύρυνσης προς τις υπερπροσωπικές μελέτες. Αν σκεφτεί κανείς τον όρο 'υπερπροσωπική ψυχολογία' θα συνειδητοποιήσει πως είναι σχεδόν αντιφατικός. Είναι σα να λέμε 'υπερ-προσωπικό προσωπικό' ή μια ψυχολογία που πηγαίνει πέρα από την ψυχολογία! Και πράγματι αυτό συμβαίνει καθώς διευρύνονται και εξελίσσονται οι υπερπροσωπικές σπουδές. Οι προαιώνια φιλοσοφία και οι θρησκευτικές παραδόσεις πάντα ξεχώριζαν την ψυχή από το πνεύμα και η υπερπροσωπική ψυχολογία βρέθηκε ακριβώς στην μέση αυτών των δύο. Και έτσι πολλοί θεωρητικοί και μελετητές παρατήρησαν πως ο πραγματικός πυρήνας της υπερπροσωπικής ψυχολογίας είχε αρχίσει να μετατοπίζεται πέρα από αυτό που ορίζεται συμβατικά ως 'ψυχολογία' και είχε αρχίσει να αγγίζει θέματα που παραδοσιακά ασχολούνται κλάδοι όπως η οντολογία, η επιστημολογία, η προαιώνια φιλοσοφία, η θρησκειολογία, η μεταφυσική, ο μυστικισμός κτλ.
Εν συντομία δηλαδή παρατήρησαν πως η σπουδή της ψυχολογίας οδηγεί αναπόφευκτα στην κοινωνιολογία, η οποία με την σειρά της οδηγεί στην ανθρωπολογία, η οποία μας πηγαίνει στην φιλοσοφία και αυτή με την σειρά της κατά έναν φαινομενικά περίεργο τρόπο μας οδηγεί στην πολιτική! Πως και έτσι? Η διαδρομή συνδέεται ως εξής: ένας σημαντικός κλάδος της ψυχολογίας είναι η ψυχοθεραπεία η οποία βασικά ασχολείται με το γεγονός πως ο άνθρωπος είναι δυστυχής. Η ψυχοθεραπεία προσπαθεί να βρει τις αιτίες αυτής της δυστυχίας εντός του ανθρωπίνου νου (και της ανθρώπινης συμπεριφοράς). Όλοι συμφωνούν πως το άτομο που έχει μια νεύρωση ή νοητική παθολογία ή λανθάνουσα συμπεριφορά είναι ένα άτομο που βασικά δεν προσαρμόζεται καλά στην πραγματικότητα. Εδώ αμέσως μπαίνει και το ερώτημα 'τι είναι πραγματικότητα?' Όπως έχει αποδειχθεί αυτό που αποκαλούμε πραγματικότητα είναι κατά ένα μεγάλο μέρος κοινωνικά κατασκευασμένη. Επομένως πως μπορούμε να μιλήσουμε για 'σωστή' προσαρμογή στην πραγματικότητα αν δεν ορίσουμε και πλαισιώσουμε πρώτα την ίδια την πραγματικότητα? Ξάφνου λοιπόν, θέλοντας να ορίσεις την 'νοητική πάθηση', πρέπει να ορίσεις και την 'υγιή κοινωνία' για να υπάρξει η αντιπαράθεση και έτσι βρισκόμαστε ήδη στα λημέρια της κοινωνιολογίας. Σε αυτό το σημείο όμως ο θεωρητικός μελετητής πρέπει να κοιτάξει στις διάφορες εποχές και τόπους το πώς όριζαν, έβλεπαν και ζούσαν την πραγματικότητα, ποια ήταν κάθε φορά τα κοινωνικά πλαίσια αυτής? Αυτό οδηγεί αμέσως στην ευρύτερη σπουδή του ανθρώπινου είδους και την ανθρωπολογία. Χωρίς να χαθούμε όμως στους ανεξιχνίαστους προϊστορικούς χρόνους με θεωρίες και υποθέσεις, δεν έχουμε παρά να αποδεχθούμε την εκπληκτική ποικιλομορφία των πολιτισμών και των κοινωνιών που εμφανίστηκαν, άνθισαν και χάθηκαν. Φτάνουμε όμως στο σημείο που συμπεραίνουμε πως χωρίς κάποιο είδος νοητικού-γνωστικού χάρτη και κατηγοριοποίησης όλα αυτά παραμένουν ένας σωρός ακανόνιστος που δεν βγάζει νόημα. Έτσι μπαίνουμε στην διαδικασία να πρέπει να θέσουμε κριτήρια και να κάνουμε σχετικές-υποκειμενικές αξιολογήσεις του τι είναι αληθές και τι όχι, του τι αξίζει να κρατήσουμε και τι όχι, και έτσι αναπόφευκτα γινόμαστε φιλόσοφοι. Φτάνει λοιπόν ο θεωρητικός μελετητής στο συμπέρασμα των φιλοσόφων πως δεν μπορείς να βγάλεις κάποιο συνεκτικό και ουσιώδες νόημα για την ανθρώπινη συνθήκη και υπόσταση χωρίς να κοιτάξεις ορισμένα θεμελιώδη φιλοσοφικά ζητήματα. Ακόμα και οι ριζοσπαστικοί πραγματιστές που αρνούνται την όποια σημασία και αξία της φιλοσοφίας, παραθέτουν την δικιά τους φιλοσοφία ως επιχείρημα!… Με άλλα λόγια ο θεωρητικός μελετητής διανύοντας όλον αυτό τον δρόμο της γνώσης έχει να πάρει την απόφαση αν θα γίνει ένας καλός ή ένας κακός φιλόσοφος πάνω απ' όλα για τον εαυτό του και όχι φυσικά ως επάγγελμα. Ως φιλόσοφος του εαυτού σου φτάνεις να συνειδητοποιήσεις πως πρέπει να βγάλεις κάποια συμπεράσματα για την φύση της πραγματικότητας, την φύση της ανθρώπινης υπόστασης, και του πνεύματος και ξαφνικά συνειδητοποιείς πως είναι επιτακτική ανάγκη να προσπαθήσεις με όποιο τρόπο μπορείς να συμβάλεις στο να γίνει η κοινωνία ένα μέρος που να έχει την δυνατότητα ο καθένας να αναζητήσει για τον εαυτό του το σωστό, το αληθινό και το όμορφο. Αυτή η ανάγκη γίνεται φλέγον ηθικό χρέος. Αυτή η ανάγκη γίνεται επίσης και ένα όραμα για το πώς θα μπορούσε να είναι η κοινωνία μας αν αφυπνιζόταν στο σύνολό της! Αυτά τα δύο μαζί υπερβαίνουν την αρχική κατεύθυνση κατανόησης της ανθρώπινης και κοσμικής φύσης και δίνουν την νέα κατεύθυνση του πώς να αλλάξουμε αυτόν τον κόσμο προς ένα καλύτερο μέλλον. Με αυτή την έννοια η φιλοσοφία γίνεται κοινωνικά δεσμευμένη, εμπλεκόμενη και αγωνιζόμενη και με αυτόν τον τρόπο περνούμε ξαφνικά και στην πολιτική θεωρία. Έτσι φτάνει και στο τελικό της σημείο αυτή η πορεία και βλέπουμε πως ο 'μποτισάτβα γίνεται πολιτικός'…

Η παραπάνω εξήγηση του Wilber είναι ένα πολύ όμορφο παράδειγμα διότι είναι τελείως προσωπικό και απευθύνεται περισσότερο στον καθένα μας και όχι τόσο στους επαγγελματίες του κάθε κλάδου. Ο ίδιος ο Wilber δεν είναι ούτε επαγγελματίας ψυχολόγος, ακαδημαϊκός, ούτε πολιτικός. Αλλά εκφράζει την εσωτερική πορεία που ο ίδιος διάνυσε στην προσωπική του αναζήτηση για την αλήθεια και την ενότητας πίσω από την ποικιλότητα.

23.04.03

Περίληψη του βιβλίου'Μια Θεωρία για τα Πάντα'του Ken Wilber